Het is een bijna alledaagse taak als je bij de Dienst Speciale Interventies (DSI) van politie en Defensie zit. Plotseling komt er een oproep om een einde te maken aan een levensbedreigende situatie. Een vuurwapengevaarlijke of van terrorisme of grof geweld verdachte persoon moet worden gearresteerd. Of je neemt deel aan een operatie met een hoog risico vanwege explosieven of zware vuurwapens. Dit kan veel stress en angst veroorzaken, wat een heldere besluitvorming verstoort en tot stoornissen op de langere termijn kan leiden. Van de Nationale Politie kwam het verzoek aan de Faculteit Psychologie en Neurowetenschappen om te onderzoeken of via neurofeedback de mentale weerbaarheid van recruten - ervaren militairen overigens die op uitzending naar gevaarlijke crisisgebieden zijn geweest - van de DSI kan worden verbeterd.

De toegepaste neurofeedbacktechnieken betroffen twee paradigma’s, legt promovendus Andreas Bressler uit. Het eerste onderzoeksmodel was gericht op de verbetering van de emotieregulering in gevaarlijke of bedreigende situaties. "Het is vaak van levensbelang dat deze eenheden dan hun emoties kunnen bedwingen en kalm weten te blijven." Het andere paradigma betrof het aandacht kunnen blijven houden in extreme situaties. "Zulke eenheden worden vaak met spoed opgeroepen, maar moeten soms voor onbepaalde tijd wachten en dus leren aanvoelen wanneer zij afgeleid raken van hun taak." Beide paradigma’s zijn volgens Bressler eerder succesvol gebleken bij klinische populaties. "Ons onderzoek is op wereldwijde schaal bijzonder, omdat deze neurofeedbacktechnieken nu worden ingezet voor personen die in extreme situaties opereren."

Bedreigende afbeeldingen

Na een voortest die bestond uit een vragenlijst over negatieve emoties en het beoordelen van bedreigende afbeeldingen, deed de experimentele groep een zestal sessies met bepaalde taken. Zo moesten de deelnemers bijvoorbeeld reageren op een afbeelding van een opponent die dreigt met een wapen. Via functionele MRI-scans (fMRI) is af te lezen welke hersengebieden oplichten en dus actief zijn bij bepaalde ervaringen en handelingen. Afname van neurale activiteit betekent dat een deelnemer erin slaagt om zijn emotie omlaag te brengen, wat werd beloond met een verkleining van de afbeelding. Nam daarentegen de hersenactiviteit toe dan werd de afbeelding groter en dus intenser, waardoor de deelnemer nog meer moeite moest doen om kalmer te worden. Bressler: "Onze vraag was of het een deelnemer lukte om zijn emoties omlaag te reguleren en hoe hij - het waren uitsluitend mannen - deze strategie naar het werk kan meenemen."

Bij de taak om focus te leren houden, kregen de deelnemers een afbeelding onder ogen van gezichten en taferelen, die door elkaar vermengd waren. De opdracht was bijvoorbeeld om zich op de gezichten te blijven concentreren, waarop vervolgens de compositie van de afbeelding werd veranderd. "Slaagde iemand erin de aandacht op de gezichten te blijven houden, dan zagen we dit ook aan de hersenactiviteit en dit werd beloond met het zichtbaarder laten worden van de gezichten. Zagen we omgekeerd dat ze afgeleid raakten dan werden de gezichten moeilijker te zien. Zo konden wij aangeven dat iemands aandacht begon af te dwalen en dat hij die moest zien vast te houden."