My UM
My UM
Zoeken

Het Rivier Atelier: een ode aan de Geul

Wie wandelt heeft er in de regel geen weet van dat zich langs de meanderende Geul een verhaal ontvouwt van water, geschiedenis en een hoopvolle toekomst. In dit landschap, rijk aan cultuurhistorische waarde, is het Rivier Atelier gestart.  Onder leiding van Claartje Rasterhoff en Christian Ernsten onderzoekt het Rivier Atelier de unieke watermolenlandschappen van de Geul en hoe deze te beschermen in tijden van klimaatverandering, vervuiling en verlies aan biodiversiteit. In samenwerking met Natuurmonumenten onderzoeken ze hoe deze paradox – schoonheid en vervuiling – ons kan helpen het landschap en het erfgoed op een nieuwe manier te begrijpen en te beheren.

Dit onderzoek, gefinancierd door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en de Provincie Limburg, maakt deel uit van het project Toxic Love: Commoning Heritage in Times of Climate Crisis. Het project richt zich op de vraag hoe collectieve actie kan bijdragen aan het beheer van landschappen die door de eeuwen heen zijn gevormd door menselijke activiteit en milieuproblemen.

“De Geul is niet zomaar een idyllisch plaatje,” legt Claartje Rasterhoff uit. “Het is een landschap met een gelaagde geschiedenis dat voortdurende zorg en aandacht nodig heeft. Met het Rivier Atelier proberen we die lagen te ontrafelen en een geïntegreerde visie op het gebied te ontwikkelen die verschillende disciplines samenbrengt.”

 

Gelaagde geschiedenis

Volgens de onderzoekers biedt dit een unieke kans om vervuiling niet slechts als een probleem te zien, maar als een sleutel tot een diepere verbondenheid met onze omgeving. Door wandelingen, workshops en beleidsonderzoek worden historische lagen van vervuiling en hun impact op het landschap blootgelegd. Tevens wordt gekeken naar de rol van niet-menselijke actoren, zoals flora en fauna, die zich hebben aangepast aan deze toxische omstandigheden.

De geschiedenis van industrialisatie, natuurbehoud, waterbeheer en toerisme bestaan naast elkaar, vaak in een delicate balans. Christian Ernsten schetst het volgende beeld: “In de verbeelding lijkt het Geullandschap een ‘bevroren landschap’, een ongerept decor. Maar de werkelijkheid is weerbarstig. Agrarische en industriële activiteiten, en de daarbij horende vervuiling van de Geul, hebben al vanaf de Romeinse tijd diepe sporen nagelaten.”

Het symbool van de vervuiling door de zinkindustrie is het zinkviooltje, ooit talrijk langs de Geul, maar nu bijna verdwenen. Toch biedt de geschiedenis ook hoop. Rasterhoff legt uit dat de Geul een voorbeeld is van hoe gemeenschappen eeuwenlang het landschap wisten te benutten en te beheren. “Dit bijzondere landschap bevat waardevolle lessen voor onze moderne omgang met erfgoed en natuur.”

 

Een landschap in beweging

Het Rivier Atelier benadrukt dat het Geullandschap een levend geheel is, voortdurend in beweging. Deze dynamiek vraagt om een aanpak die verder gaat dan het behoud van een ‘bevroren’ idyllisch beeld. “We willen dat romantische beeld niet wegnemen,” zegt Ernsten. “Het landschap moet echter worden ontdooid, vloeibaar gemaakt. We willen leren van de historische omgangspraktijken en ze toepassen in de hedendaagse complexe context.”

Volmolen

Een kernpunt in het onderzoek is de Watermolen van Epen, de Volmolen. Deze historische molen, gelegen in een van de meest karakteristieke delen van de Geulvallei, wordt beschouwd als een voorbeeld van effectief middeleeuws waterbeheer. “De watermolen is meer dan een erfgoedobject,” legt Rasterhoff uit. “Het is een casestudy van hoe een landschap door de eeuwen heen is gebruikt en aangepast aan veranderende omstandigheden.”

De onderzoekers stellen voor om de molen een nieuwe rol te geven in het landschap. Dit kan door middel van tentoonstellingen, duurzaam toerisme of zelfs als een educatieve plek waar bezoekers kunnen leren over historische waterbeheertechnieken. “Het doel is om de molen niet alleen te behouden, maar hem ook relevant te maken voor de huidige gemeenschap,” aldus Ernsten.

 

Klimaat en erfgoed: een geïntegreerde aanpak

De uitdagingen waar de Geul en haar omgeving voor staan, zijn complex en vereisen een brede benadering. Klimaatverandering, stikstof- en fosfaatvervuiling, en extreme weersomstandigheden zetten druk op zowel het landschap als het historisch erfgoed dat de Geulvallei vormt. Het Rivier Atelier werkt daarom aan een geïntegreerde visie waarin niet alleen de effecten van vervuiling, maar ook de oorzaken worden aangepakt.

“Iedere discipline heeft zijn eigen invalshoek, maar het is juist de kunst om deze te verbinden,” zegt Rasterhoff. Dit betekent dat boeren, ontwerpers, wetenschappers, natuurorganisaties en lokale gemeenschappen allemaal een plek krijgen in het onderzoek. Samen brengen zij specifieke expertise en belangen in kaart.

Christian Ernsten
Christian Ernsten

Een oproep tot zorg en aandacht

Het Rivier Atelier streeft naar concrete resultaten die bijdragen aan het behoud van de Geulvallei. In de eerste helft van 2025 zal een publicatie verschijnen die bedoeld is voor beleidsmakers en natuurorganisaties, zoals Natuurmonumenten, en bevat een voorstel voor een duurzaam beheer van de Geulvallei.

Met het Rivier Atelier nodigen Rasterhoff en Ernsten ons uit om de Geul opnieuw te ontdekken, niet als een statisch schilderij aan de muur, maar als een levend landschap dat zorg en aandacht nodig heeft. “Het Zuid-Limburgse landschap heeft een dichterlijke zweem,” zegt Rasterhoff. “Het is vaak bezongen en bewonderd. Maar als we het willen behouden voor toekomstige generaties, moeten we begrijpen dat het meer is dan een idyllisch plaatje. Het is een landschap dat ademt, met een bewogen verleden en een hoopvolle toekomst.”

 

Tekst Ludo Diels
Fotografie Paul van der Veer

Claartje Rasterhoff
Claartje Rasterhoff

Lees ook