De zorg gezond maken
Om de zorg in Nederland toegankelijk te houden voor iedereen, moet het roer om. In het eind vorig jaar gepresenteerde Regioplan Zuid-Limburg is samenwerking tussen tientallen partijen en organisaties de rode draad. Via academische werkplaatsen draagt ook de Universiteit Maastricht daar een steentje aan bij. Onderzoekers Daan Westra en Svenja Cremer lichten toe.
Het beroep op de zorg neemt toe, de kosten worden onbeheersbaar en het personeelstekort is nijpend. Het is vijf voor twaalf en dus regent het strategische nota’s en ambitieuze plannen om de logge tanker die zorg heet in een andere koers te dwingen.
“Kort samengevat”, zegt Daan Westra, universitair docent bij de vakgroep Health Services Research van de Universiteit Maastricht en verbonden aan de Academische Werkplaats Duurzame Zorg (AWDZ), “moeten we de zorg totaal anders inrichten, de slag maken van medicalisering naar preventie. Met welzijn, vitaliteit, positiviteit en goed leven als leidraad. Holistisch naar iemands behoeften kijken en het accent leggen op zelfredzaamheid en gezond blijven in plaats behandelen vanuit één enkel perspectief. Dat vergt een omslag in denken en doen, zowel bij de zorgverleners als de zorgvragers. Ruimte geven aan sociale en technologische innovaties, bureaucratie durven loslaten. En vooral samenwerken.”
Veranderopgave
Op landelijk niveau zijn er bijvoorbeeld het Integraal Zorgakkoord (IZA) en het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) met een scala aan oplossingsrichtingen. Precies in de lijn van de landelijke nota’s komt Zuid-Limburg met een eigen nota en gedetailleerd plan. “In deze regio is de problematiek net een tikje zwaarder en afwijkend van het landelijk beeld”, legt Westra uit. “Hier zijn meer mensen met chronische ziektes, de levensverwachting is korter en het beroep op de zorg groter. Dat heeft te maken met fysieke en sociale factoren. Wij willen weten hoe dat precies zit. Waarom de mensen hier gemiddeld ongezonder zijn en leven, hoe we ze kunnen motiveren om zelf meer te doen aan preventie. Hoe de zorg daarin zelf kan acteren en veranderen. Uiteraard passen we binnen die landelijke kaders van IZA en GALA, maar deze regio vraagt om maatwerk.”
Living labs
In het Regioplan Zuid-Limburg werken verzekeraars, ziekenhuizen, zorginstellingen, gemeenten, huisartsen en belangenorganisaties samen. Het plan sluit aan bij de Kennis- en Innovatieagenda Zuidoost Nederland, kortweg KIA-ZON. Voor de Academische Werkplaatsen van de Universiteit Maastricht is een belangrijke rol weggelegd in de agenda. “Zij hebben een lange traditie in de regio als living labs,” zegt Svenja Cremer, werkzaam als postdoc onderzoeker bij dezelfde vakgroep als Westra en voor de werkplaats Academische Werkplaats Ouderenzorg Limburg (AWOL).
“Je kunt achter je computer of de tekentafel prachtige plannen bedenken,” vertelt ze in een recent geopende vleugel van een zorgcentrum van Envida in de wijk Amby. “Maar het gaat er natuurlijk om hoe die plannen uitpakken op de werkvloer. Het is zinvol om eerst precies uit te zoeken wat die dagelijkse praktijk inhoudt. Hoe de zorg functioneert, hoe de zorgverleners en zorgvragers die beoordelen. Of ze zelf dingen anders willen of juist niet. In de werkplaatsen kijken artsen, verpleegkundigen en verzorgenden, therapeuten, ontwerpers, organisatiedeskundigen, financiële mensen en uiteraard de gebruikers zelf integraal naar de zorg. Op zoek naar de beste woonvorm en verzorging.”
Daan Westra is universitair docent healthcare management aan de vakgroep Health Services Research en unitleider van de Academische Werkplaats Duurzame Zorg. Westra is betrokken bij verschillende regionale initiatieven in het kader van de transformatie van zorg in (Zuid-)Limburg, onder andere met het doel de samenwerking tussen verschillende partijen te verbeteren.

Sleutel
De praktijk is volgens Cremer de sleutel naar de hoognodige transitie. “In de praktijk, in de living labs, ontwikkelen we gezamenlijke innovaties en testen deze. Daar praten professionals met patiënten over behandelingen en opties. In de verpleeghuizen komen we te weten hoe we de laatste levensjaren van mensen zinvol en gelukkig kunnen maken. Dat is wat anders dan altijd behandelen en medicijnen verstrekken, medicaliseren.”
Het Regioplan Zuid-Limburg is gebouwd op samenwerking en participatie, vult Westra aan. Hij sleepte in 2022 een Veni-beurs binnen, juist om de vorming van netwerken in de zorg in kaart te brengen en te beoordelen. “Voor mij dus ideaal om bij het Regioplan betrokken te zijn. Het klinkt mooi, samenwerking, maar eenvoudig is het niet. Elke organisatie heeft zijn eigen doelen en ambities, een eigen achtergrond en cultuur. Ze moeten over muren en grenzen heen kijken. Er is bureaucratie, er zijn geldstromen, controlerende instanties. Zorg is zo breed. Die kun je alleen goed inrichten, betaalbaar én toegankelijk houden als alle partijen samenwerken. De komende jaren moet het Regioplan dat bewijzen en in de praktijk brengen.”
Rethinking and adapting
De werkplaatsen Duurzame Zorg en Ouderenzorg Limburg werken nauw samen met elkaar en met de overige academische werkplaatsen binnen FHML. Cremer: “We doen onderzoek in de praktijk. Tijdens mijn promotieonderzoek heb ik me gericht op dagelijkse handelingen in de verpleeghuiszorg. Leidend was wat mensen nog zelf kunnen en willen. Zichzelf aankleden, zelf een boterham smeren, zelf kiezen welke kleren ze willen dragen, naar de eettafel lopen in plaats van geduwd worden in de rolstoel. Ogenschijnlijke kleine dingen, maar heel wezenlijk en anders dan de gebruikelijke zorgprotocollen. Een bezoek aan een dierentuin, een stukje wandelen, activiteiten, sociaal contact, luisteren; dat draagt allemaal bij aan gezonder leven.
Volgende stap is nu het vertalen van onze bevindingen naar de teamleiders en de medewerkers, het management. Zo kan de omslag naar het nieuwe zorgen gemaakt worden. Dat vergt omdenken, aanpassen. Maar dat maakt de zorg ook weer aantrekkelijker om in te werken, omdat er meer ruimte is voor eigen inbreng en creativiteit. Het is één stapje in een heel breed palet om de zorg gezond te maken.”
Tekst: Jos Cortenraad
Fotografie: Paul van der Veer
Svenja Cremer is postdoc onderzoeker bij de vakgroep Health Services Research en verbonden aan de Academische Werkplaats Ouderenzorg Limburg. In haar promotieonderzoek richtte zij zich in opdracht van de beroepsvereniging V&VN voor richtlijnontwikkeling op Zorg bij Algemene Dagelijkse Levensverrichtingen. Cremer geeft onderwijs in de Bachelor Gezondheidswetenschappen en coacht masterstudenten in de Master Health Policy Innovation and Management.

Lees ook
-
The European Universities initiative is reshaping the landscape of higher education in Europe. A recent EU report explores the progress made by the initiative since its launch in 2019, highlighting its achievements, challenges, and future potential.
-
Dien jouw paper in voor de 'Truth & Authority Conference'.
-
Tijdens de 49ste Dies Natalis hadden we de eer om een eredoctoraat uit te reiken aan professor Katrin Amunts. Als vooraanstaand neurowetenschapper heeft zij met haar baanbrekende onderzoek naar de structuur en functie van het menselijk brein een onschatbare bijdrage geleverd aan de wetenschap.