“Het is belangrijk dat zorgmedewerkers vragen blijven stellen, ondanks de waan van de dag”
De wetenschap en zorgpraktijk bij elkaar brengen. Daar maakt de Academische Werkplaats Ouderenzorg Limburg al 25 jaar werk van. De werkplaats slaat bruggen tussen de praktijk in de ouderenzorg en wetenschappelijk onderzoek. Citizen science wordt die aanpak genoemd, wat zoveel betekent als burgers betrekken bij het onderzoek. Die aanpak wint steeds meer terrein. Hoe pak je dat succesvol aan? Wat maakt het een zinvolle aanpak? Wat zijn de obstakels? Daarover spraken we met prof. dr. Hilde Verbeek, vicevoorzitter van de academische werkplaats.
Burgerwetenschap
Citizen science (burgerwetenschap) houdt in dat je als onderzoeker burgers een actieve rol geeft in het onderzoek. Het doel is om kennis beter te laten aansluiten bij vragen of ideeën die vanuit de samenleving opkomen. Tegelijkertijd leren burgers bij deze aanpak te ontdekken hoe de wetenschap werkt en kunnen zij actie ondernemen om de wetenschap te verbeteren of nieuwe onderzoeksonderwerpen aandragen.
Een organisatie die de link tussen praktijk en wetenschap al vanaf zijn oprichting centraal heeft staan, is de Academische Werkplaats Ouderenzorg Limburg (AWO-L). Hoe deze organisatie citizen science toepast? Dat kan Hilde Verbeek goed toelichten. Zij is, naast hoogleraar Zorgomgeving voor Kwetsbare Ouderen aan de Universiteit Maastricht, ook vicevoorzitter bij de AWO-L. “Citizen science houdt voor ons in dat we ouderen, hun familieleden en medewerkers uit de langdurige ouderenzorg betrekken bij elk aspect van het onderzoek. Zij zijn dus betrokken bij het bedenken van vragen, bij het verzamelen van data en bij de duiding en interpretatie daarvan.”
We betrekken ouderen, hun familieleden en zorgmedewerkers bij alle aspecten van het onderzoek. Vanaf het bedenken van vragen tot de interpretatie van de data.
- Hilde Verbeek
Onderzoek en praktijk samenbrengen
De AWO-L is een structurele samenwerking tussen de Universiteit Maastricht, Zuyd Hogeschool, twee mbo-scholen en negen zorgorganisaties. De werkplaats bedient meer dan 180 zorglocaties in de provincie. Inmiddels werkt Verbeek 17 jaar bij de Academische Werkplaats Ouderenzorg Limburg. “Wat me aanspreekt, is dat je naast het onderzoek doen ook de echte verhalen kunt horen over waar ouderen, hun familieleden en medewerkers werkelijk mee zitten. Vaak ontstaan concrete vragen en ideeën voor onderzoek in de zorgpraktijk. Wij bieden ruimte om die aan te dragen en te onderzoeken. Aan de andere kant kunnen we onze inzichten direct vertalen naar de dagelijkse zorgpraktijk.”
Al 25 jaar citizen science toepassen
Dit jaar bestaat de AWO-L exact 25 jaar. In oktober 1998 startte de werkplaats als een samenwerking tussen de Universiteit Maastricht en één verpleeghuis. Destijds was er één linking pin: een gepromoveerde wetenschappelijk medewerker die één dag per week actief was bij het verpleeghuis. Dat was destijds prof. Dr. Jan Hamers, die toen nog universitair docent was en nu voorzitter is van AWO-L.
Verbeek licht toe dat het inmiddels veel grootschaliger is opgezet. “We passen citizen science in allerlei vormen toe. Nog steeds werken we met linking pins. Maar er is bijvoorbeeld ook een ouderenadviesraad en bij elk project denkt een vaste groep ouderen en medewerkers mee. Verder lopen ouderen soms mee als co-onderzoeker, bijvoorbeeld door te helpen bij de gegevensverzameling of door mee te denken over belangrijke vragen.”
Hilde Verbeek
Prof. Dr. Hilde Verbeek is hoogleraar Zorgomgeving voor Kwetsbare Ouderen (binnen CAPHRI, aan de Faculty of Health, Medicine and Life Sciences), een leerstoel die mede mogelijk wordt gemaakt door Meandergroep. Daarnaast is ze vice-voorzitter van de Academische Werkplaats Ouderenzorg Limburg: een structureel interdisciplinair samenwerkingsverband van de UM met negen zorgorganisaties, Zuyd University of Applied Sciences en twee mbo-instellingen. Verder is ze lid van de Jonge Akademie en de KNAW Raad voor de Medische Wetenschappen.
Het veranderde ontbijtmoment
Een voorbeeld van citizen science zie je bij onderzoek dat Verbeek deed naar het ontbijtmoment in een verpleeghuis. “Huiselijkheid is een belangrijk thema in de ouderenzorg. Vanuit de wetenschap gingen we ons afvragen ‘Wat is huiselijkheid eigenlijk?’. Wat betekent het om ergens te wonen? Zelfstandigheid speelt daarin ook een rol. Zo kwam een andere vraag op: ‘Hoe kunnen we het functioneren van ouderen verbeteren door hen meer zelfstandig te laten doen? Dat heeft de afdeling vertaald naar het ontbijtmoment anders inrichten. De ouderen mogen nu bijvoorbeeld zelf eten opscheppen en zelf aan tafel gaan.”
Verbeek vervolgt: “We hebben het effect van die verandering gemeten door video’s van het ontbijtmoment te maken voor en na de aanpassingen. Zo zagen de medewerkers het verschil. Medewerkers zijn blij: zij kunnen nu rustig gesprekken voeren met bewoners. Andersom bevordert het de zelfstandigheid van ouderen. Zij pakken bijvoorbeeld ander drinken of eten, wat aanleiding tot een gesprek kan zijn. Zo stimuleren we de sociale relaties.”
Omdenken zonder ballast
Verbeek vertelt dat medewerkers van zorgorganisaties het soms spannend of lastig vinden om dingen te veranderen. “Door er onderzoek aan te koppelen, geven we meer regie aan medewerkers. Ze gaan zien dat je het wél anders kunt inrichten. Daarom lieten we laatst ook op een symposium medewerkers aan het woord over het veranderde ontbijtmoment. Andere zorgmedewerkers uit de zaal waren er zeker van dat zo’n aanpassing bij hen niet zou kunnen. Het was mooi om te zien dat de medewerkers uit onze zorginstelling trots vertelden dat het hen geen extra tijd of personeel kost.”
Het voordeel van citizen science voor de praktijk is volgens Verbeek dat je als wetenschapper zonder ballast over een organisatie kunt nadenken. “In de waan van de dag zit je soms vast in bepaalde patronen. Zeker in de zorg, waar veel personeelstekort is. Dingen zijn nu eenmaal zo. Ze kunnen niet. Of je hebt al dingen geprobeerd en die werkten niet. In wetenschappelijk onderzoek gaan we vragen stellen. Is dat wel echt zo? Van wie moet dat dan? Zo zetten we mensen aan tot nadenken.”
De hobbels bij citizen science
Zonder obstakels is een citizen science-aanpak niet, geeft Verbeek toe. “Het vraagt veel van alle partijen. Als onderzoeker moet je een open blik hebben. Je volgt natuurlijk wetenschappelijke methodieken, maar ouderen of medewerkers hebben ook zo hun vragen. Andersom vereist het geduld van medewerkers en organisaties. Wetenschappelijk onderzoek goed uitvoeren kost tijd, terwijl medewerkers een vraag vaak liever gisteren al beantwoord hadden gezien.”
Verbeek benadrukt dat vooral communicatie en vertrouwen belangrijk zijn. “Je moet er wederzijds op kunnen vertrouwen dat de ander de beste bedoelingen heeft en die bedoelingen naar elkaar uit te spreken. Probeer elkaar te begrijpen en blijf ook in contact, bijvoorbeeld door altijd de resultaten te bespreken. Daarom nemen we de tijd om elkaar te ontmoeten, zelfs al heeft iedereen het razend druk. Dat dwingt je om samen na te denken buiten de waan van de dag om. Waarom doen we dingen eigenlijk zoals we ze doen? Die vraag is waar het allemaal mee begint.”
Citizen science vraagt om een lange adem. Je moet elkaar leren kennen, vertrouwen opbouwen en dezelfde taal leren spreken.
- Hilde Verbeek
Wetenschappelijk onderzoek helpt zorgmedewerkers om vragen te blijven stellen. Is dat wel echt zo? Van wie moet dat dan?
- Hilde Verbeek
Het symposium van AWO-L op 9 juni 2023
Ter ere van het 25-jarig jubileum organiseerde de AWO-L op vrijdag 9 juni 2023 een symposium in het MECC in Maastricht. Sprekers vertelden, onder leiding van dagvoorzitter Paul de Leeuw, hoe de AWO-L het verschil maakt in de ouderenzorg.
Tekst: Romy Veul
Fotografie: Paul van der Veer
Lees ook
-
Als patiënt in een ziekenhuis zie je dagelijks veel verschillende gezichten aan je bed: een verpleegkundige die je bloeddruk meet, een arts of verpleegkundig specialist die jou informeert over het zorgplan en een voedingsdeskundige die jou voorziet van het juiste eten en drinken. Hoewel al deze...
-
Dani Shanley en Joshi Hogenboom over synthetische data, de voors en tegens van interdisciplinariteit, en waarom AI er waarschijnlijk niet voor zal zorgen dat we kunnen stoppen met het bestuderen van de wereld waarin we leven.
-
Vaatchirurg en bijzonder hoogleraar Clinical Engineering Lee Bouwman houdt zich bezig met de implementatie van baanbrekende technieken in de gezondheidszorg. Hiervoor is samenwerking tussen technische en klinische deskundigen onontbeerlijk. Met inmiddels een waaier aan gezamenlijke innovaties als...
- in Featured
- in Researchers