Duitse tolheffing: geen discriminatie?

De Duitse regering heeft in 2015 al een wet ter introductie van een wegenvignet aangenomen. Deze zal per 2020 ingaan. Oostenrijk heeft deze tolheffing aangevochten bij het Europese Hof van Justitie (HvJ) op grond van discriminatie. Duitse automobilisten worden immers gecompenseerd voor de tolheffing via een aftrekpost op de wegenbelasting, terwijl de buitenlandse automobilist dit niet kan. Daarmee bestaat een verschillende behandeling, aldus Oostenrijk, gesteund door Nederland.

In deze zaak heeft de Advocaat-Generaal Wahl recentelijk advies aan het HvJ uitgebracht. Wahl concludeert dat met het Duitse plan geen sprake is van strijdigheid met de Europese non-discriminatieregels. Hiervoor wordt een onderscheid gemaakt tussen de Duitser als automobilist enerzijds en als belastingbetaler anderzijds. De Duitser wordt als automobilist namelijk hetzelfde behandeld als de buitenlandse automobilist. De tolheffing geldt immers voor zowel de binnenlandse als buitenlandse automobilist. Er is dan ook geen nadeligere behandeling tussen de automobilisten. De Duitser als belastingbetaler ontvangt de korting op de wegenbelasting. Aangezien de buitenlandse automobilist geen belastingplicht voor de wegenbelasting kent, is er ook geen sprake van een gelijke situatie en dus tevens geen discriminatie mogelijk.

Het HvJ is niet verplicht om de mening van Wahl te volgen. Desalniettemin wijst het verleden uit dat de mening van de Advocaat-Generaal wel vaak gevolgd wordt.

Financiële gevolgen voornamelijk voor grensregio’s

In eerdere nieuwsberichten van Expertisecentrum ITEM ('Tolheffing op de Duitse Autobahn: de gevolgen voor de grensregio's' en 'Effecten van Duitse tol op grensregio’s nader onderzocht') zijn de gevolgen van de Duitse tolheffing voor grensregio’s kort toegelicht.  De onderzoeksresultaten van Adviesbureau Ecorys, in opdracht van het Nederlandse Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en Rijkswaterstaat, schatten dat d totale kosten 60 tot 100 miljoen euro zullen bedragen, welke circa voor 40% voor rekening van de grensregio’s komt.

Door een Waalse tolheffing zal de grensregio wederom geraakt worden. Het is niet onwaarschijnlijk dat de verwachte extra opbrengst van 50 miljoen euro grotendeels voor rekening van de grensregio komt. 

Door de tolheffing wordt de Nederlandse automobilist geconfronteerd met wegenbelasting in Nederland én tolheffing in de grenslanden. Daarmee betaalt deze feitelijk meer dan de Duitse en Waalse automobilist na invoering van een tolheffing. Vanuit kostenperspectief wordt Nederlandse grensarbeid naar Wallonië en Duitsland onaantrekkelijker, waar Duitse en Waalse grensarbeid naar Nederland juist voordeliger en dus aantrekkelijker wordt.

Inefficiënt domino-effect

In de Grenseffectenrapportage 2017 van Expertisecentrum ITEM is onderzoek gedaan naar de Duitse tolheffing ('Dossier 1: De potentiële effecten van de Duitse tolheffing voor personenauto’s op grensregio’s’). Door middel van een enquête is gebleken dat veel automobilisten in de grensstreek de tolheffing zullen mijden. Naar verwachting vindt hierdoor veel overheveling plaats van snelweg naar secundaire weg. Daarmee is het effect van een tolheffing beperkter.

In het rapport concludeerden onderzoekers Martin Unfried en Barbara Hamacher tevens dat de invoering van een nationale tolheffing een kettingreactie zal veroorzaken. Het Waalse voornemen, aangemoedigd door Duitsland, onderschrijft deze kettingreactie. Een dergelijke kettingreactie is tevens in conflict met het wetsvoorstel van de Europese Commissie in mei 2017 voor een Europees, traject gerelateerd tolheffingssysteem, dat afhankelijk van de gereden kilometers en uitgestoten CO2 belasting heft.

De samenloop van nationale tolheffingen zorgt voor een toename in bureaucratie, hetgeen de grensarbeider met administratieve lastenverzwaring opzadelt. Daarnaast blijkt uit de enquête dat het gevoel van Euregionale saamhorigheid en samenwerking sterk negatief beïnvloed wordt: een open grens wordt minder waard.

Vervolg

De uitspraak van de HvJ laat nog even op zich wachten. Afhankelijk van deze uitspraak zal Wallonië tevens haar voorstel voor een tolheffing overwegen. Een reactie van andere overheden, als Nederland en Vlaanderen, met de invoering van een eigen tolheffing is niet onwaarschijnlijk, met alle gevolgen van dien voor Europa.

De Vlaamse regering heeft inmiddels aangegeven geen fan te zijn van een dergelijke tolheffing. Deze ziet meer in een kilometerheffing, als onder het Commissievoorstel. Tijdens de tweemaandelijkse ontmoetingen tussen de Vlaamse en Waalse mobiliteitsministers zal dus nog het nodige besproken worden.