“Zonder dierproeven geen medicijnen”
“Alle medicijnen die we nu kennen, hadden niet bestaan zonder dierproeven. Ik herhaal: ALLE.” Prof. dr. Leon de Windt is hoogleraar Moleculaire Cardiovasculaire Biologie. Hij onderzoekt, ook met behulp van dierproeven, wat een ziek hart kenmerkt en hoe de behandeling daarvan verbeterd kan worden. Ook trekt hij sinds twee jaar de kar van de nieuwbouw van het Biomedisch Centrum (BMC). Daar worden in de toekomst alle Maastrichtse proefdieren gehuisvest, experimenten verricht én alternatieven voor dierproeven ontwikkeld. “We kunnen voorlopig niet zonder dierproeven, om een aantal redenen. Maar ook ik werk met mijn team hard aan het ontwikkelen van alternatieven. Want natuurlijk test ik iets liever op menselijke cellen dan op een diermodel.”
Waarom gebruikt u geen hartcellen in een kweekschaaltje voor uw onderzoek, als dat eigenlijk uw voorkeur heeft?
“Omdat een menselijke hartcel binnen een paar uur sterft buiten het lichaam. Het is simpelweg onmogelijk tot nu toe, om de complexiteit van een levend hart na te maken in een kweekschaaltje of computermodel. Voor andere organen, zoals nieren of longen en zelfs hersenen, ligt dat anders. Maar voor het hart zijn er helaas nog geen labmodellen die voldoen voor wetenschappelijk onderzoek. Daar werkt mijn groep wel hard aan: het maken van hartspiercellen uit menselijke stamcellen. Hoe houden we ze in leven? Lijken ze genoeg op menselijke hartcellen? Met als ultiem doel geen proefdieren te hoeven gebruiken. Ik wil daaraan mijn steentje bijdragen voor de toekomst.”
Meer interviews met onderzoekers op dierproefkundig terrein
Wie zegt eigenlijk dat u verplicht bent proefdieren te gebruiken dan?
“De Nederlandse en Europese overheid. Als je een nieuw potentieel medicijn op het spoor denkt te zijn, mag je dat niet meteen testen in patiënten. Dat lijkt me ook verstandig: ik denk dat niemand zijn gezonde familielid wil blootstellen aan een hartaanval voor onderzoeksdoeleinden. Eerst moet je volgens de wet in twee verschillende diersoorten aantonen dat het inderdaad werkt. En daarna nog eens in twee diersoorten dat het niet giftig is. Ieder medicijn in de apotheek is dus door vier diersoorten heen gegaan, van de ADHD-medicatie tot statines tegen hoog cholesterol of de crème tegen eczeem. Maar ook de maagzuurremmers en de pijnstillers die je gewoon in de supermarkt koopt tegenwoordig. ALLE medicijnen die we nu kennen, zijn op dieren getest.”
Is er iets zinnigs te zeggen over de termijn waarop alternatieven zullen voldoen?
“Een minister uit het vorige kabinet heeft ooit gezegd dat Nederland tegen 2025 proefdiervrij zou moeten zijn. Dat vind ik een naïeve opmerking, die inmiddels gelukkig is genuanceerd. Stel dat Europa nu zou stoppen met dierproeven. Dan verplaatst al dit onderzoek én de bijbehorende biotech-industrie waarin Nederland groot is, zich naar een ander werelddeel. China bijvoorbeeld, waar ze heel anders naar dierenwelzijn kijken. Willen we werkelijk onze handen op die manier ‘schoon wassen’? Dat vind ik onethisch. De realiteit is, dat als we ons steentje willen bijdragen aan de verdere verbetering van gezondheidszorg, dierproeven onmisbaar zijn. Dat gaat van een vaccin tegen q-koorts, waarnaar de Nederlandse overheid momenteel dringend zoekt, tot betere overlevingskansen van mensen met kanker of hart- en vaatziekten. Iedereen die een naaste heeft verloren aan zo’n ziekte, vraagt zich af of daar nu geen betere behandeling voor te verzinnen is.”
Wat heeft u zelf bijvoorbeeld bereikt met behulp van proefdieronderzoek?
“Naast DNA hebben we in ons lichaam ook RNA: macromoleculen waarin erfelijke eigenschappen zijn vastgelegd. In muizen met een ziek hart zagen we een bepaald RNA-molecuul te veel ‘tot expressie komen’, oftewel: het was oververtegenwoordigd. We keken in biopten van harten van mensen die overleden waren, en daar zagen we exact hetzelfde terug. In ons lab hebben we vervolgens een medicijn gemaakt dat dat RNA kan afremmen. Als we dat toedienen aan muizen met hoge bloeddruk en een ziek hart, blijkt het hart zich te herstellen. De volgende stap was het in een groter proefdier te testen. In Portugal vonden we een groep chirurgen die ervaring had met dit soort onderzoek in varkens. Ook de varkensharten deden het ontzettend goed op ons medicijn. De volgende stap is het testen van toxiciteit, of het vergiftigend werkt. In totaal zijn voor dit onderzoek, dat mogelijk kan bijdragen aan de behandeling van hartziekten door hartklepvernauwing of hoge bloeddruk, tot nu toe vijf varkens en ongeveer honderd muizen gebruikt.”
Vindt u dat weinig?
“Alles hangt af van de context natuurlijk. Als je weet dat mensen thuis muizenvallen zetten en de schappen in de supermarkten dagelijks vol liggen met varkensvlees, waarvoor varkens niet altijd even prettig zijn geslacht, vind ik dat goed te verantwoorden. We doen het niet om dieren te pesten, maar voor de veiligheid. Als het met minder had gekund, hadden we dat absoluut gedaan, want we zijn ons zeer bewust als wetenschappers van de drie V’s die we in Nederland nastreven: Vermindering, Verfijning en Vervanging van dierproeven.”
Als het toch allemaal minder moet, waarom dan nu nog investeren in een nieuw gebouw?
“Omdat dierproeven voorlopig nog broodnodig en wettelijk verplicht zijn en de Maastrichtse faciliteiten zijn verouderd. Ze voldoen aan de wetgeving, maar het kan zoveel beter, ook voor de dieren. Als projectleider van het nieuwe Biomedisch Centrum heb ik de afgelopen twee jaar gezorgd dat de trein bleef rijden; dat de wensen van onderzoekers, bestuurders en dierenverzorgers goed vertaald werden naar architecten en dat we binnen het budget bleven.”
Bent u bang voor intimidatie door anti-dierproefactivisten?
“Natuurlijk denk ik daar wel eens over na. Ik vind het moeilijk te begrijpen dat mensen je bedreigen omdat je je werk doet. Omdat je kanker of hartfalen de wereld uit wilt helpen. Ik vind het eigenlijk laf en onbegrijpelijk, net als het belemmeren van ambulancemedewerkers bij het doen van hun werk. Als je echt tegen dierproeven bent, kun je bijvoorbeeld op de Partij voor de Dieren stemmen. Als die partij dan een meerderheid in de Eerste en Tweede Kamer krijgt en wetgeving doorvoert die dierproeven verbiedt, dan zijn dierproeven verboden. Zo werkt een democratische samenleving. Maar dan zou ik graag van die partij horen hoe we dan wél tot doorbraken kunnen komen in de behandeling van Alzheimer, hersentumoren en meer.”