Toetsen is eigenlijk heel positief

17 juli 2025

‘Leren en toetsen’ heet de leerstoel van prof. dr. Desirée Joosten-ten Brinke (SHE). Hoewel toetsen voor veel mensen een negatieve klank heeft, ziet Joosten-ten Brinke het vooral als iets heel moois. Bij toetsen gaat het immers niet alleen om beoordelen, maar juist ook om het stimuleren van leren door (al toetsend) vast te stellen waar je staat ten opzichte van wat je wil bereiken. Joosten-ten Brinke: “Voor mij is de balans tussen leren en toetsen heel belangrijk. Mijn belangrijkste doel is kwaliteit van toetsing in het onderwijs te verhogen en zeker hoop ik ook de wereld te laten zien hoe positief toetsen eigenlijk is”.

Desirée Joosten-ten Brinke van onderzoeksinstituut SHE van UM/MUMC+ ziet drie thema’s in haar werk: de balans tussen leren en toetsen, het gebruik van technologie en leren op de werkplek. Joosten-ten Brinke: “Leren en toetsen is een breed thema. Het gaat eigenlijk over het hele onderwijsproces: hoe stellen we vast of er geleerd is en hoe kunnen we studenten stimuleren om te leren? Toetsing maakt duidelijk wat je al weet en wat je nog niet weet. Leren en toetsen bij studenten in ons FHML-onderwijs is een belangrijk deel van ons onderzoek, maar het principe van toetsen en leren reikt veel verder, ook naar andere vormen van onderwijs op de werkplek en het werkende leven. Het is universeel. Bij onderzoek naar leren op de werkplek bijvoorbeeld kijken we naar wat je leert om prestaties op de werkplek verder te verbeteren, om door te groeien, maar ook om in leertrajecten gebruik te maken van zaken die medewerkers al eerder hebben geleerd: het erkennen van verworven competenties (EVC)”.

Hoe is de toetswereld op jouw pad gekomen?

Joosten-ten Brinke: “Ik was zelf vroeger niet echt iemand die altijd hoge scores behaalde op toetsen en ik was zeker niet dol op toetsen. Een gewone leerling zeg maar. Maar ik was wel al jong geïnteresseerd in hoe de CITO-toets werd gemaakt. Ik voeg me af: hoe werkt dit? Wie bepaalt dit? Ik wist wel dat het niet mijn meester was die het had bedacht! Ik ben daarna onderwijswetenschappen gaan studeren en in de richting toetsing, onderwijskundige meetmethoden en data-analyse afgestudeerd. Ik begon vanuit die traditionele toetsing, de psychometrie. Hoe weet je of een toets makkelijk of moeilijk is? Hoe maak je goede toets-vragen? Daarna ben ik meer richting digitaal toetsen gegaan. Toen ik als educational technologist werkte bij de Open Universiteit, is de interesse voor technologie verder gegroeid, met name hoe we de technologie kunnen gebruiken om onderwijs effectiever en efficiënter in te zetten. En hoe we met technologie het leren kunnen stimuleren”.

Balans tussen leren en toetsen

Joosten-ten Brinke: “Oudere onderwijsmodellen zijn vaak gebaseerd op tien weken onderwijs gevolgd door een tentamen. Dan wordt vastgesteld of de student de stof beheerst. Meteen daarna kan de student alles weer vergeten, want het volgende blok begint dat ook weer afsluit met een tentamen. Maar we willen natuurlijk dat studenten écht leren. Dat ze de kennis opslaan om het op een later moment weer te gebruiken. Tijdens het leren zijn studenten vaak bezig met het onderstrepen van teksten met een markeerstift of het maken van samenvattingen. We maken studenten zich ervan bewust dat leren, kennis opslaan en weer terugvinden belangrijk is voor hun persoonlijke ontwikkeling en dat het belangrijk is dat ze starten met leren in de eerste week van het blok en niet de dag voor het tentamen. Maar hoe doe je dat?

Prof. Dr. Desirée Joosten-ten Brinke is hoogleraar Leren & Toetsen bij de vakgroep Onderwijsontwikkeling en onderzoek, School of Health Professions Education, van de Faculty of Health, Medicine, and Life Sciences bij de Universiteit Maastricht. Zij studeerde Toegepaste Onderwijskunde aan de Universiteit Twente en is afgestudeerd bij de vakgroep Onderwijskundige Meetmethoden en Data-analyse. In 1990 werd zij toetsdeskundige bij de Open Universiteit en promoveerde daar op het proefschrift getiteld ‘Assessment of prior learning’. Van 2010-2020 combineerde zij haar werk als universitair hoofddocent met de functie als lector Technology-enhanced assessment en academic director van de Masteropleiding Toetsdeskundige bij Fontys lerarenopleiding Tilburg. Van 2020-2023 was zij decaan van de faculteit Onderwijswetenschappen bij de Open Universiteit en hoogleraar Leren van volwassenen. Desirée is eindredacteur van Examens, tijdschrift voor de toetspraktijk en auteur van enkele boeken op het gebied van toetsen en beoordelen. Haar onderzoeks- en onderwijsfocus is gericht op kwaliteit van toetsen en beoordelen, de integratie van assessment for learning met assessment of learning, beoordelen op de werkplek, EVC, en digitaal toetsen.

Faculty of Health, Medicine and Life Sciences

Als je vraagt: wat heb je geleerd vandaag dan denken ze vaak: 'geleerd? Ik heb gewoon mijn werk gedaan!' Maar eigenlijk leren we heel veel tijdens het werk.

Oefentoetsen

In het leerproces kun je af en toe de thermometer erin steken om te kijken: wat heb je nou geleerd? Wat weet je al en wat weet je nog niet? Dat hoeft niet pas na tien weken. Het kan ook na twee weken of na vijf weken. Een oefentoets kan gebruikt worden als thermometer. De vraag is: draagt zo’n toets eraan bij dat studenten inderdaad eerder beginnen te leren en is het dan (dus) een geschikter instrument dan alleen maar studenten proberen aan te sporen met de stof bezig te zijn? We zien dat de studenten die een oefentoets hebben gehad, beter presteren en dat zij door de oefentoetsen de stof beter onthouden dan het geval is met samenvatten of markeren. Die methodes geven vaak het idee van: oh, ik herken het! Maar dat betekent niet dat je zelf het goede antwoord op kunt schrijven. Bij het maken van toets-vragen moet je de kennis echt ophalen uit je geheugen. Dit retrieval effect, dat vooral vanuit de cognitieve psychologie is onderzocht, maakt dat je beter onthoudt. Interventies als een oefentoets vervagen de grens tussen toetsen en leren”.

Programmatisch toetsen

Joosten-ten Brinke: “Ik hoor vaak zeggen dat we te veel toetsen, maar dan zeg ik: misschien toetsen we wel te weinig! Ga maar na: elke vraag die je aan een studenten stelt in een PBL-groep stel je omdat je wilt weten of de studenten de stof begrijpen. Of om ze dieper te laten nadenken. Vragen stellen is eigenlijk toetsen. Kijken waar we staan. Wat wordt mijn volgende stap? Ik ben steeds op zoek naar de balans tussen toetsen om het leren te stimuleren en toetsen om het geleerde te beoordelen. Dat zit ook in het programmatisch toetsen dat hier bij verschillende opleidingen wordt gebruikt. Daarbij neem je niet zozeer op basis van één toets de beslissing of iemand het haalt of niet, maar kijk je naar het geheel. Naar wat de student van dit moment leert en of hij de feedback die hij daarover krijgt gebruikt om een volgende stap beter te maken. Pas na een jaar kijk je naar alles wat de student heeft gedaan, het complete portfolio, om te beslissen of hij door mag naar het volgende jaar. Een onvoldoende op een moment hoeft dan niet de doorslag te geven. Het is een samenspel van toets-momenten of zogenoemde datapunten”.

Leren op de werkplek (en technologie)

Joosten-ten Brinke: “Werkende mensen zijn zich lang niet altijd bewust van leren op de werkplek. Als je vraagt: wat heb je geleerd vandaag dan denken ze vaak: geleerd? Ik heb gewoon mijn werk gedaan! Maar eigenlijk leren we heel veel tijdens het werk. Ik vind het een meerwaarde van werken dat je echt elke dag wel wat leert. In werkrelaties is toetsen, het bekijken ‘waar sta ik en wat zijn mijn doelen’ natuurlijk ook aan de orde. Ook daarvoor onderzoeken we hoe we technologie kunnen inzetten. Als voorbeeld: aan het eind van het jaar hebben we allemaal een functioneringsgesprek. Dan vullen we een formulier in en vragen we eventueel nog wat collega's om input. Maar stel dat je AI zou gebruiken om alles wat er in jouw computer te vinden is te analyseren. Dat zou kunnen dienen als bron voor competentieontwikkeling. Maar zoals bij al het AI-onderzoek zit daar meteen een ethische component aan. Want ik neem aan dat jij niet blij zal zijn als ik zeg: "Geef me je laptop maar en dan ga ik een uitspraak doen of je wel of niet functioneert." Dat kan natuurlijk niet. Hoe ga je daarmee om? Wat is wel mogelijk, wat is niet mogelijk?”

Toetsen heeft vaak een wat negatief imago, maar als je het wat breder beschouwt is het gewoon een manier om het leren te stimuleren en om te zien of er geleerd is.

Beoordeling studenten door AI

Joosten-ten Brinke: “We zijn ook net gestart met een onderzoek om in het onderwijs met AI een mondeling tentamen af te nemen. Nu studenten met AI steeds meer kunnen, willen docenten graag met een mondeling nagaan of de studenten daadwerkelijk begrijpen wat ze in een scriptie of werkstuk geschreven hebben. Als je echter een groep van 300 studenten hebt, zit je niet te wachten op ook nog eens 300 mondelingen. We gaan nu kijken of AI dat kan doen. Samen met FSE gaan we hiermee aan de slag en bouwen we verder aan een prototype. Het blijkt dat de computer het wel kan, maar alleen op de laagste cognitieve niveaus: het kunnen herkennen en begrijpen, maar waar we naar zoeken is een mondelinge toets die op een hoger cognitieniveau kan beoordelen of de vaardigheden om te kunnen analyseren en evalueren aanwezig zijn”.

Imago van toetsen

Joosten-ten Brinke: “Toetsen heeft vaak een wat negatief imago, maar als je het wat breder beschouwt is het gewoon een manier om het leren te stimuleren en om te zien of er geleerd is. Voor mij is altijd de vraag: waar wil je naartoe, waar sta je nu en wat gaan we dan doen om die kloof te overbruggen? Toetsen gaat over persoonlijke ontwikkeling, over elke volgende stap die je daarin zet. Zelfs als je jezelf iets afvraagt in je leerproces is dat in feite al een toets-moment. Maar de terminologie is, in elk geval in Nederland, wel een ding. Net als bij het ‘beoordelen’ op de werkplek in een beoordelingsgesprek. Dan krijgt het ineens een spannende lading. Maar waarom zou het spannend zijn als het gaat om het bepalen waar je staat ten opzichte van je doelen? Ik zou wel graag zien dat het negatieve imago veranderde: toetsen is echt mooi!”

Tekst: Eline Dekker
Photo: Joey Roberts

Vond je dit artikel interessant? Volg ons dan op Instagram en LinkedIn voor meer.