Gabriels vindt ook dat DSPs (digital service providers) een vergaande invloed hebben. “In een van hun emotieonderzoeken testte Facebook 600 duizend gebruikers – zonder dat die daar toestemming voor hadden gegeven – om te kijken welke invloed positieve of negatieve kleuring van onze nieuwsfeed op ons heeft. Het blijkt dat we op het emotionele vlak hoogst ontvankelijk zijn voor dergelijke beïnvloeding.” Ze wijst erop dat het nauwelijks verbazing hoeft te wekken dat veel CEOs en ontwikkelaars van techbedrijven hun kinderen strenge beperkingen opleggen wat betreft het gebruik van digitale technologie.

Volgens de wet – maar (potentieel) schadelijk

“DSPs moeten een duidelijk omschreven, duurzame rol gaan spelen in de mondiale samenleving, anders hebben we een gigantisch probleem,” zegt Balboni. Momenteel zijn bedrijven alleen maar gebonden aan de wet en aan hun aandeelhouders. “We moeten de regulering van DSPs fundamenteel anders aanpakken, waarbij we verder moeten gaan dan alleen wettelijke regelingen.” Als onderdeel van zijn onderzoeksproject Data Protection as a Corporate Social Responsibility wil Balboni een Maastricht Digital Pact in het leven roepen. Dit raamwerk zal organisaties oproepen tot betere databescherming en –veiligheid, en tot het financieren van campagnes om burgers bewust te maken van privacy, gegevensbescherming en cyberveiligheid.

Maar waarom maken we niet gewoon betere wetten? “Geloven we echt in wereldwijde, effectieve handhaving op basis van de huidige regelingen?” vraagt Balboni. Hij wijst erop hoe bedrijven omgaan met de stevige boetes voor het overtreden van de General Data Protection Regulation (GDPR) van de EU. “Organisaties kunnen 4 procent van hun jaarlijkse omzet reserveren als onderdeel van hun zakelijk model, en maken een afweging tussen potentiële boetes en winst.”

Belonen en afstraffen

Gabriels steunt het idee van een Maastricht Digital Pact, maar maakt zich ook zorgen over ethisch witwassen. “Vóór het ‘Diesel-gate’-schandaal was Volkswagens communicatiestrategie rond maatschappelijke verantwoordelijkheid gericht op de ambitie om ’s werelds duurzaamste bedrijf te worden. Die vage beloften zijn vaak voor de bühne; daarom denk ik dat een ethische code onvoldoende is, helemaal als er geen pijnlijke consequenties aan verbonden zijn.” Gabriels vindt dat het pact deel moet uitmaken van een gezamenlijke inspanning. “Je zou het plafond van 4 procent voor boetes onder de GDPR makkelijk kunnen verhogen en strenger gaan handhaven. Er zijn meer wetgevers en politici nodig die veel van die onderwerpen afweten, en veel en veel beter onderwijs.”

Het door Balboni voorgestelde raamwerk berust niet op het motiveren van techreuzen louter door de kans om goed te doen. Het idee is dat meer transparantie en overzicht zullen leiden tot een concurrentienadeel voor organisaties die deze principes niet in praktijk brengen. “Deze aanpak is gebaseerd op de gezonde concurrentie tussen bedrijven op het vlak van maatschappelijke verantwoordelijkheid en het respecteren van de gegevens van gebruikers.”

Quasimonopolie

“Het klopt dat mensen zich druk maken over hun reputatie,” werpt Gabriels tegen, “maar tegelijkertijd is het ook zo dat als je feitelijk monopolist bent, er eigenlijk geen stimulans is om je aan de regels te houden. Als mensen denken dat ze ermee weg kunnen komen, zullen ze het proberen. Het is ongelooflijk hoeveel schandalen er in de afgelopen tien jaar bij Facebook waren zonder dat het daar ernstige gevolgen van ondervond.”

Facebook heeft in feite moreel afstand genomen en benadrukt dat het een sociaal platform is en geen nieuwsagentschap, en daarmee niet verantwoordelijk voor de content die het publiceert. Maar zogenaamd neutrale algoritmes, die zijn ontworpen om jou zo lang mogelijk online te houden, zullen altijd de meest opruiende berichten promoten. “Paolo heeft gelijk als hij wijst op Facebooks enorme maatschappelijke verantwoordelijkheid, omdat veel volwassenen en tieners daar nu hun nieuws vandaan halen,” zegt Gabriels. Facebook, dat zich na de laatste onthullingen handig omdoopte tot Meta Platforms Inc, omvat nu ook onder meer WhatsApp en Instagram. “Omdat deze platforms in onze sociale behoeftes voorzien, worden de gebruikers eigenlijk ingesloten, waardoor er heel weinig pressiemiddelen zijn om Facebook en co te dwingen het anders te gaan doen.”

Publiek bewustzijn en moreel handelen

Gabriels wijst erop dat de techreuzen iedere potentiële concurrent heel snel opkopen. De mythe van twee gesjeesde studenten in een garage, die het opnemen tegen Alphabets of Meta’s monopolie, is misschien naïef, maar toch denkt Balboni dat een goed concept waarin ethiek, privacy en digitaal zakendoen op een maatschappelijk verantwoorden manier selling points zijn, de competitie aan kan  wanneer ze de steun van grote investeringsfondsen krijgen.

Gabriels waarschuwt ook dat we niet cynisch of defaitistisch moeten worden. “Sommige van deze bedrijven hebben geprobeerd zich verantwoordelijker op te stellen, nadat ze daartoe intern of extern toe gedwongen werden. De meeste veranderingen zijn op gang gebracht door klokkenluiders: insiders die moraal belangrijker vonden dan hun carrière, al moet je daar wel bij aantekenen dat dit soort mensen makkelijk een andere baan vindt.” Terwijl men probeert uit te vogelen hoe we deze technologieën die onze maatschappij op beslissende wijze vorm zullen geven, moeten integreren, zijn bewustwording, waakzaamheid en vernieuwende initiatieven als die van Balboni hard nodig.