Simulanten ontmaskeren
Irena Boskovic schreef onder supervisie van hoogleraar Harald Merckelbach haar dissertatie over ‘malingerers’. Dit zijn simulanten die opzettelijk symptomen verzinnen om hieruit profijt te halen. Ze kijken terug op een uitstekende samenwerking. Merckelbach: "Dit komt omdat Irena erg productief is, succes heeft en een voortreffelijk schrijver is." Boskovic: "Wat ik in Harald respecteer, is dat hij nooit de kaart zal spelen van: ik ben de hoogleraar."
Een posttraumatisch stress disorder (PTSD) simuleren? Belachelijk! Zo reageerde Irena Boskovic aanvankelijk op de oproep voor een onderzoeksvoorstel over dit onderwerp. Op dat moment hielp zij mensen met een PTSD in een oorlogstraumacentrum in Servië. "Het idee dat je cliënten niet kunt vertrouwen, zo was ik niet getraind." In de Klinische Psychologie wordt het opzettelijk fabriceren van lichamelijke en psychologische symptomen met een bepaald doel (schadevergoeding, uitkering, strafvermindering) 'malingering' genoemd. "Maar fascineren deed het mij wel."
Malingering is allesbehalve een triviaal fenomeen. De prevalentie is bij ziekten als PTSD, whiplash en burn-out behoorlijk. Bij PTSD percentages van zelfs 40 tot 50 procent. Deels komt dit omdat het vage ziekten betreft. Een andere reden is de ongemakkelijke houding van clinici en psychiaters tegenover simulanten. Ontmaskering druist in tegen de beroepsethiek. Merckelbach spreekt zelfs van een taboe. "De ergste vergissing die zij kunnen maken is een echte patiënt een aansteller noemen. Maar doen zij dit vanuit hun klinische intuïtie, dan zitten zij er vaak naast."
Nepsymptoom
Malingering heeft grote financiële, sociale en juridische gevolgen. Daarom is het van belang simulatie te onderkennen. Als klinische intuïtie niet werkt, hoe onderscheid je dan oplichters (con artists) van echte patiënten? In haar dissertatie A Multi-Method Approach to the Detection of Fabricated Symptoms onderzoekt Boskovic nieuwe methoden voor het traceren van malingering. Ze deed verrassende ontdekkingen. Zo verraden simulanten zich door verdacht lange en niet-verifeerbare beschrijvingen van hun klachten af te leggen. Ook overdrijven zij klachten en komen met onwaarschijnlijke symptomen. Boskovic: "Verstop je bijvoorbeeld een nepsymptoom (ik heb zo'n erge hoofdpijn dat mijn voeten zeer doen) in de symptomenlijst, dan zal een simulant dit eerder aankruisen."
Volgens Merckelbach gaan enkele conclusies zelfs lijnrecht in tegen de DSM, de 'bijbel' voor psychische stoornissen. "Dat zegt bijvoorbeeld dat malingerers niet graag over hun ziekte praten, echte patiënten wel. Maar dat is omgekeerd. Een malingerer doet extra zijn best gedetailleerde informatie te geven." Een andere richtlijn uit het handboek is dat echte patiënten een consistent verhaal vertellen en malingerers niet. Maar ook dit is eerder andersom. Boskovic: "Pijn bijvoorbeeld fluctueert normaal gezien qua intensiteit, maar malingerers rapporteren continu eenzelfde extreem intense pijn. Ze zijn zich bewust van de mythe waarin zelfs clinici en psychiaters geloven: consistentie betekent eerlijkheid. Zo plukken ze voordeel van deze mythe."
Feestelijke ceremonie
Het onderzoek naar malingering viel binnen het programma The House of Legal Psychology, een inmiddels afgesloten samenwerkingsverband van Maastricht University, Gothenburg University en University of Portsmouth. Boskovic: "Een groot pluspunt was dat ik kon kennismaken met de grote namen in het onderzoeksveld die je citeert in je werk." De uitdaging voor haar was vooral logistiek: als niet EU-burger visa's regelen, koffers in- en amper uitpakken.
Merckelbach: "Het programma is een geweldig initiatief van de EU. Je ziet als promovendus de grote verschillen tussen landen in bijvoorbeeld juridische systemen." Het betekende voor Boskovic wel dat zij twee dissertaties moest verdedigen. "Portsmouth was een hele ervaring. De examinatoren stellen vragen zolang zij dit nodig vinden. Je komt bezweet en vermoeid de kamer uit. Maastricht is eerder een feestelijke ceremonie, waarbij je meer het gevoel krijgt dat je iets moois hebt gepresteerd."
Irena Boskovic deed een bachelor psychologie en een master in klinische psychologie aan de Universiteit van Novi Sad in Servië. Naast haar studie volgde ze trainingen in psychotherapie en deed vrijwilligerswerk als psychologisch counselor in een oorlogstraumacentrum. Dit jaar promoveerde ze op haar studie naar malingering: A Multi-Method Approach to the Detection of Fabricated Symptoms aan de Universiteit Maastricht en de Universiteit van Portsmouth.
Onbillijkheid ten top
Beiden zijn uitermate tevreden over hun samenwerking. Merckelbach: "Dit komt omdat Irena erg productief is, succes heeft en een voortreffelijk schrijver is. Ze is ook erg eerlijk in haar kritiek." Boskovic: "Mijn thesis en onderzoek zou niet zo goed zijn geworden zonder Harald als supervisor. Vanaf de start gaf hij me de vrijheid te zijn wie ik ben en te schrijven hoe ik schrijf. Hij trekt ook nooit de kaart van: ik ben de hoogleraar. Dat zou bij mij ook averechts werken. Ik ben iemand die geen autoriteit accepteert zonder reden. Ik kon Harald accepteren door zijn grote autoriteit op dit vakgebied, maar hij laat zich hier niet op voorstaan. Dat waardeer ik zeer."
Er is eigenlijk maar één ding dat zij achteraf anders hadden gewild. Merckelbach: "Irena's thesis is uitmuntend en bestaat uit meerdere studies die allemaal zijn in gepubliceerd in goede tijdschriften. Alleen zijn we naïef geweest in de mogelijkheid van vervolgonderzoek. Irena is een briljante kandidaat voor een EU-beurs, maar is daarvan uitgesloten omdat ze Servisch is. Dat is de onbillijkheid ten top (deep unfairness). Eerst onderzoekers van buiten de EU vragen te participeren, ze doen briljant en toegewijd onderzoek, maar er zijn geen mogelijkheden voor vervolgonderzoek. Daar zijn we helaas te laat achter gekomen."
Saaie PowerPoints
Gelukkig heeft Irena nu een onderwijsbaan en zijn zij collega's van elkaar. Het heeft hun relatie niet veranderd. Wat leren zij van elkaar? Boskovic: "Ik begeleid nu masterstudenten en heb bij Harald gezien hoe een supervisor moet zijn. Hij zei nooit: focus je uitsluitend op het onderzoek. Er was altijd tijd om te discussiëren over van alles en nog wat. Hij stimuleerde het onverschrokken gevoel (fearless feeling) meer te kunnen dan je vaak denkt te kunnen."
Merckelbach steekt op zijn beurt veel op van zijn nieuwe collega. Boskovic: "Hij vraagt aan mij, beginnend leraar, wat hij kan verbeteren. Dat vind ik bewonderenswaardig." Merckelbach: "Als oude leraar steun je op routines die je niet meer bevraagt. Irena vond mijn powerpoint saai en de colleges waren te serieus. Dat neem ik van haar aan omdat zij zelf een uitstekend onderwijzer is." Boskovic houdt van les geven. "Als onderzoeker raakt je visie vernauwd. Studenten dagen je uit met vragen die vaak moeilijk te beantwoorden zijn. Dat is erg spannend."
Harald Merckelbach is hoogleraar rechtspsychologie aan de Universiteit Maastricht. Hij doet ondermeer onderzoek naar het veinzen van symptomen, fantasiegeneigdheid en de vatbaarbaarheid voor pseudoherinneringen. Maandelijks schrijft hij een column voor de wetenschapsbijlage van NRC Handelsblad.
Lees ook
-
Wat betekent het om te wonen, werken, ondernemen en leven in een stad en regio met een internationale universiteit. Wat merk je ervan en wat heb je er eigenlijk aan? We vroegen het aan Marcell Ignéczi. Hij kwam naar Zuid-Limburg om te studeren aan het Department for Knowledge Engineering van de...
-
Als patiënt in een ziekenhuis zie je dagelijks veel verschillende gezichten aan je bed: een verpleegkundige die je bloeddruk meet, een arts of verpleegkundig specialist die jou informeert over het zorgplan en een voedingsdeskundige die jou voorziet van het juiste eten en drinken. Hoewel al deze...
-
Wat betekent het om te wonen, werken, ondernemen en leven in een stad en regio met een internationale universiteit. Wat merk je ervan en wat heb je er eigenlijk aan? We vroegen het aan Maastrichtenaar Stefan Vrancken (50). Stefan werkt als toegevoegd notaris, maar duikt in de tijd die hij daarnaast...
- in Featured