'Overheid moet burger beter beschermen tegen gezondheidsrisico’s'

Koppeling tussen onderzoek, beleid en praktijk

In 1989 startte Jansen als gezondheidsvoorlichter bij wat destijds nog de GGD Zuidelijk Zuid-Limburg heette. Ze begon meteen met een onderzoek naar verkeersveilige mobiliteit voor ouderen, samen met de Universiteit Maastricht. Het onderzoek had onder meer tot doel ouderen te stimuleren op veilige wijze aan het verkeer te blijven deelnemen, ook om vereenzaming te voorkomen. Dit was het startpunt van een carrière waarin ze onderzoek, beleid en praktijk in het publieke gezondheidsdomein met elkaar in verbinding bracht.

Maria Jansen werkte 33 jaar voor de GGD Zuid Limburg. De laatste 16 jaar werkte zij als programmaleider voor de door haar opgerichte Academische Werkplaats Publieke Gezondheid Limburg (AWPG), een samenwerkingsverband tussen de Zuid-Limburgse gemeenten, Universiteit Maastricht en GGD. Vanaf  2014 werkte ze daarnaast als hoogleraar Populatiegericht Gezondheidsbeleid aan de UM.  In al deze jaren heeft ze samengewerkt met een diversiteit aan partners om de publieke gezondheid een sterker wetenschappelijk fundament te geven, beleidsmakers te doordringen van het nut van onderzoek voor gezondheidsbeleid en onderzoeksinstellingen nadrukkelijker te betrekken bij maatschappelijke vraagstukken.

Gezondheidsverschillen aanpakken

Met name het thema ‘gezondheidsverschillen’ ging en gaat haar nauw aan het hart en met haar kritische en innovatieve aanpak is Jansen een bekende stem in het publieke debat en de media. Ze zette zich in voor het terugdringen van gezondheidsverschillen in de regio en heeft talloze projecten gestart om dit te realiseren. Met De Gezonde Basisschool van de Toekomst en de publicatie Op zoek naar de Limburgfactor wist ze hoge ogen te gooien bij beleidsmakers. Haar invloed bleef dan ook niet beperkt tot de regio, ze liet nadrukkelijk haar stempel achter in de publieke gezondheidssector in Nederland.

De programma’s die Jansen opstartte zetten nadrukkelijk in op de koppeling met de praktijk. Ze hebben direct impact. Een voorbeeld is de start van een ruilwinkel in Vaals. Op het eerste gezicht misschien niet direct een gezondheidsmaatregel, maar door het bevorderen van contact wordt wel degelijk de gezondheid van kwetsbare groepen verbeterd. Dat is volgens haar hard nodig, want de laagste inkomensgroepen leven gemiddeld 6 jaar korter en hebben maar liefst 18 jaar langer gezondheidsproblemen.  

Gezondheid, een publieke kwestie

Ook in haar afscheidsrede blijft Jansen zich inzetten voor een betere publieke gezondheid. Ze is daarbij kritisch op haar eigen sector en de houding van de overheid. Er is volgens Jansen te weinig balans tussen gezondheidsbewaking, -bescherming en –bevordering: “Er wordt door de overheid voornamelijk ingezet op gezondheidsbevordering, maar bevorderende maatregelen zijn vrijwillig. We bereiken daarmee niet de mensen die dit het hardst nodig hebben. Om kansengelijkheid te bevorderen, moeten we meer beschermende en bewakende maatregelen invoeren”.

Er worden beleidsbeslissingen genomen, zoals eerder de uitbreiding van Schiphol, waarin invloed op gezondheid onvoldoende wordt meegewogen. Dat moet anders, stelt Jansen. Al is deze mening olie op het neoliberale vuur, want gezondheidsbewaking en -bescherming worden al snel gezien als betuttelend. Maar, dat maatregelen verplicht worden gesteld, is volgens Jansen niet betuttelend. Juist niet. Want we worden doodgegooid met ongezonde reclames waarvan het budget lang niet te vergelijken is met het budget voor gezondheid. Het is de taak van de overheid om hier tegenwicht aan te geven, zodat iedereen een kans heeft op een gezonde toekomst. Jansen: “Dat dit kan in een liberaal land als Nederland laat de corona-crisis zien. Want, ook maatregelen als mondkapjes, 1,5 meter afstand en testen zijn verplicht gesteld voor iedereen.”