Wereldwijd komen steeds meer strafzaken aan het licht waarbij onschuldige burgers na jaren procederen worden vrijgesproken van misdrijven die ze nooit begingen. Dat is mede het gevolg van de introductie van steeds geavanceerdere DNA-technieken sinds de jaren ’80 van de vorige eeuw. EUREX is opgericht door rechtspsychologen uit Nederland, Duitsland en Zwitsersland: dr. Linda Geven, dr. Jenny Schell-Leugers en dr. Teresa Schneider. Ze kennen elkaar goed, want ze zijn alle drie afgestuurd aan Universiteit Maastricht.

Wat is het belang van een Europese database op dit gebied? ‘Er wordt vaak gedacht dat gerechtelijke dwalingen vooral een Amerikaans fenomeen zijn’, stelt de Leidse onderzoeker Linda Geven. 'Maar ze komen ook geregeld in Europa voor. We willen de aandacht vestigen op deze onterechte veroordelingen en ervan leren om ze in de toekomst te voorkomen.’ 
 

Risico’s voor de samenleving

In Nederland kennen we bijvoorbeeld de zaak van de Rosmalense Flatdood waarbij de verdachte ruim veertien jaar onterecht vastzat. Gerechtelijke dwalingen hebben niet alleen ernstige gevolgen voor de onschuldige veroordeelden en hun families, benadrukken de rechtspsychologen. Ze schaden ook het vertrouwen in het rechtssysteem. Bovendien lopen de echte daders door dwalingen vaak nog rond, met alle risico’s voor de samenleving.

Hoe vaak gerechtelijke dwalingen voorkomen is op dit moment lastig met zekerheid vast te stellen, vertelt onderzoeker Jenny Schell-Leugers van Maastricht University. ‘De Verenigde Staten hebben al databanken die deze zaken bijhouden, maar in Europa hebben we nog onvoldoende zicht op het aantal onterechte veroordelingen.’
 

Oproep zaken te melden

Bij de start bevat de database al 115 vrijspraken uit 17 Europese landen. Op basis van deze zaken presenteren de onderzoekers enkele opmerkelijke cijfers: onterecht veroordeelden zitten gemiddeld ruim 7 jaar vast en in ruim 30 % van de gevallen heeft een valse bekentenis bijgedragen aan de oorspronkelijke veroordeling. Deze zaken zijn nog maar het begin, benadrukt onderzoeker Teresa Schneider van Lucerne University of Applied Sciences and Art en Philipps-Universität Marburg.

‘Mede door de taalbarrières hebben wij geen volledig zicht op al dit soort zaken in Europa. Daarom doen we bij de start ook een dringende oproep: we willen iedereen in Europa die kennis heeft van bevestigde gerechtelijke dwalingen uitnodigen de database te bekijken en zaken aan te melden als deze nog niet zijn opgenomen.’ Het moet dus gaan om definitieve vonnissen die ongedaan zijn gemaakt en tot officiële vrijspraak hebben geleid.
 

Oorzaken dwalingen

De drie rechtspsychologen doen ieder onderzoek waarom het zo desastreus mis kan gaan in rechtszaken. Dat kan bijvoorbeeld ontstaan als een onschuldige verdachte onder grote druk een valse bekentenis aflegt, aldus Geven. Hierdoor gaan ooggetuigen twijfelen en soms ook hun verklaring bijstellen. Of soms leggen verdachten bewust valse verklaringen af om iemand anders te beschermen. Met deze database is het mogelijk om gerichter onderzoek te doen naar de onderliggende factoren die leiden tot deze fatale fouten. Een groot Europees overzicht van gerechtelijke dwalingen is een belangrijke stap naar een betere rechtspraak in Europa, aldus de drie initiatiefnemers.

EUREX kwam tot stand dankzij giften van het Leids Universiteits Fonds en het Universiteitsfonds Limburg.