Energietransitie voor iedereen? Een derde van de wereldbevolking kookt nog op open vuur
Een derde van de wereldbevolking kookt op biomassa of andere vervuilende brandstoffen. Jaarlijks overlijden 3.2 miljoen mensen door het inademen van rook die vrijkomt bij open vuur (SDG7 tracking rapport 2022). Ook op het klimaat heeft koken op open vuur grote impact: het is de oorzaak van maar liefst 2% van de CO2-uitstoot. Dat is evenveel als de uitstoot door de vliegsector. Toch is de implementatie van schonere kooktoestellen en brandstoffen niet vanzelfsprekend. In een nieuw onderzoek ontwikkelt PhD student Esther Boudewijns daarom twee praktische tools die de implementatie van schoner koken moeten verbeteren. De resultaten van het onderzoek worden op 16 juni gepubliceerd in The Lancet Planetary Health.
Wat de boer niet kent, dat eet 'ie niet
Aanleiding voor het onderzoek is het ontbreken van succes in veel schoner koken programma’s. Er zijn schonere kooktoestellen en brandstoffen (zoals biogas en verbeterde kooktoestellen) beschikbaar, maar toch worden ze vaak niet duurzaam en structureel gebruikt. Boudewijns deed uitgebreid literatuuronderzoek en ontwikkelde twee tools die 15 factoren bevatten die de implementatie van schoner koken oplossingen verbeteren of juist belemmeren. Ook bevatten de tools praktische voorbeelden uit eerdere programma’s. De ene tool richt zicht op schonere kooktoestellen en de andere tool richt zich op schone brandstoffen.
Met een kooktoestel dat rook reduceert maakten onderzoekers van de UM al in 2017 schoner koken mogelijk binnen het programma Exhale. “Wat de boer niet kent, dat eet ‘ie niet” reageert van Schayck, initiatiefnemer van Exhale, op het nieuwe onderzoek. Een schoner kooktoestel ontwikkelen is een belangrijke voorwaarde voor schoner koken, net als het gebruik van schone brandstoffen. Toch blijkt de implementatie vaak een probleem. Mensen moeten de ontwikkeling begrijpen en vertrouwen om er structureel gebruik van te gaan maken. Ambassadeurs zijn hierbij essentieel.
“De relevantie van het nieuwe onderzoek is de verbinding met de praktijk”, vertelt Boudewijns. “Er is een hele hoop literatuur over hoe je schoner koken oplossingen moet implementeren, maar deze twee tools maken het gemakkelijker voor organisaties om van tevoren goed na te denken over hoe ze de schoon koken oplossingen willen implementeren. Hierbij kun je denken aan hoe mensen het nieuwe kooktoestel kunnen betalen, maar ook of het kooktoestel past bij de kookgewoontes”.
Positieve neveneffecten
Goede implementatie van schoner koken interventies draagt niet alleen bij aan de verbetering van de gezondheid en de vermindering van uitstoot van broeikasgassen, maar levert ook een belangrijke bijdrage aan andere maatschappelijke vraagstukken. Door te koken met schonere brandstof of een schoner kooktoestel, besparen huishoudens geld, vermindert ontbossing en wordt de positie van vrouwen versterkt. Bijvoorbeeld omdat vrouwen geen hout meer hoeven te verzamelen en daardoor meer vrije tijd hebben.
Internationale organisaties hebben al belangstelling getoond voor het onderzoek. De bedoeling is dat de tools worden doorontwikkeld tot een online interactief platform, waardoor organisaties die de schoner koken oplossingen implementeren ze makkelijk kunnen vinden en gebruiken.
Kunnen de richtlijnen voor de energietransitie in ontwikkelingslanden straks ook gebruikt worden in Nederland bij de transitie naar schonere brandstoffen? Boudewijns: “Ik zag opvallend veel factoren die overeenkomen tussen de aardgastransitie in Nederland en de transitie voor schoon koken in ontwikkelingslanden. En die factoren zullen nu ook een rol spelen om ons van het gas af te krijgen”.
Over de onderzoeker
Esther Boudewijns is als PhD student werkzaam aan de Universiteit Maastricht. Haar onderzoek richt zich op de ontwikkeling en evaluatie van een instrument dat ziektelast van COPD, astma, en type 2-diabetes meet en visualiseert. Daarnaast is ze betrokken bij onderzoek om de toegang tot schoon koken in ontwikkelingslanden te versnellen. Ze werkt daarnaast als coördinator voor de Dutch SPARK for Clean Cooking Solutions, een samenwerkingsverband tussen Nederlandse organisaties die zich richten op schoon en efficiënt koken. In 2020 heeft ze deelgenomen aan het Young Expert Programma, dat geïnitieerd is door het Ministerie van Buitenlandse Zaken van Nederland en de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland.