Luisteren als een etnograaf
Ik herinner me nog de allereerste keer dat ik een symfonisch concert bezocht: het overweldigende rode pluche, de afwachtende stilte in de zaal voor de dirigent op kwam, de verstoorde blikken toen ik per ongeluk tussen de delen van een symfonie begon te klappen. Die verstoorde blikken leerden me iets: blijkbaar heb ik gebroken met een regel die hier geldt. Net als iedere sociale situatie kunnen concerten niet zonder onuitgesproken regels. In het dagelijks leven staan we amper stil bij die sociale regels en gebruiken, pas als ze gebroken worden merken we ze op.
In de sociale wetenschap proberen onderzoekers te begrijpen wat de sociale regels van allerlei situaties precies zijn en wat ons dat leert over de cultuur in kwestie. In het voetspoor van onderzoekers die naar andere delen van de wereld reisden om er inheemse culturen te bestuderen, ontwikkelde zich een wetenschappelijke methode om onderzoek te doen naar sociale situaties: de etnografie. Etnografen proberen die situaties te begrijpen door ze, vaak langdurig, te observeren en te beschrijven. Door zich niet te vereenzelvigen met wat voor de deelnemers in die situatie volkomen vertrouwd en vanzelf- sprekend is, maar daar juist naar te kijken als iemand die nog niet weet hoe het hoort, worden de regels zichtbaar.
In het MCICM doen we etnografisch onderzoek naar de wereld van de klassieke muziek. Als etnograaf kwam ik de praktijk van philharmonie zuidnederland binnen in 2017. Ik wilde leren hoe het orkest de rol van haar publiek probeerde te innoveren en wat daar lastig aan is. Daarom volgde ik hoe een experimenteel concert georganiseerd wordt. Ik observeerde tijdens vergaderingen, op kantoor, bij repetities en natuur- lijk tijdens concerten. En ik stelde vragen over alles wat mij verbaasde. Door mijn observaties te delen, werd het ook voor het orkest mogelijk met nieuwe ogen naar zichzelf te kijken.
Samen leerden we dat experimentele concerten bestaan uit een mix van bestaande en nieuwe sociale en artistieke gebrui- ken. Zo blijft het uitvoeren van de muziek op een hoog niveau belangrijk, maar moeten musici vaak nieuwe rollen vervullen en wordt van het publiek verwacht dat ze zich op andere manieren gedragen. In die innovatieve projecten moeten we, van publiek tot musicus, uitzoeken hoe het hoort zonder dat we vertrouwd zijn met de situatie. Daarbij helpt het om niet blindelings terug te vallen op de gebruiken die je al kent, maar juist serieus te nemen wat je nog niet weet en daarvan te leren. Tijdens een innovatief concert worden we allemaal een beetje etnograaf.
Veerle Spronck
Promotieonderzoeker bij het MCICM
