Bijzondere Leerstoel

Ter gelegenheid van het 125-jarig bestaan, besloot Limburgs Geschied- en Oudheidkundig Genootschap in 1989 tot het instellen van een bijzondere leerstoel Rechtsgeschiedenis der Limburgse Territoria aan de Faculteit der Rechtsgeleerdheid van de Universiteit Maastricht.

De oprichting van de bijzondere leerstoel werd indertijd gemotiveerd vanuit het bijzondere karakter van de rechtsgeschiedenis van de “Limburgse” rechtsgeschiedenis, die in belangrijke mate afwijkt van die van de rest van Nederland, o.a. vanwege invloeden vanuit het Heilige Roomse Rijk en vanuit de Spaanse en Oostenrijkse Nederlanden.

Taken

Het ontwikkelen en verzorgen van keuzeonderwijs binnen het kader van het Maastrichtse systeem van probleemgestuurd onderwijs, het stimuleren van onderzoek op het gebied van de Limburgse rechtsgeschiedenis; het begeleiden van promovendi en assistenten in opleiding; het verrichten van onderzoek en het onderhouden van contacten met onderzoekers in en buiten de regio die op dit terrein werkzaam zijn, met name in het verband van de Werkgroep Limburgse Rechtsgeschiedenis. In overleg met hoogleraren op aanverwante terreinen meewerken aan de verdere wetenschappelijke ontwikkeling en profilering van de juridische faculteit. De bekleder van de leerstoel initieert en verricht daartoe  onderzoek naar de rechtsgeschiedenis van de Limburgse Territoria, ontwikkelt en verzorgt cursussen en verzorgt publicaties.

Hoogleraren

De leerstoel werd van 1989 tot 1998 bekleed door Prof. Mr. A.Fl. Gehlen. Op 30 oktober 1998 hield hij zijn afscheidscollege, getiteld “In materie van Appellatiën. Hoger beroep te Maastricht in de 16de-18de eeuw”. Een bewerkte tekst van deze rede zal in jaargang 134-135 van het Jaarboek van Limburgs Geschied- en Oudheidkundig Genootschap verschijnen. Ter gelegenheid van zijn afscheid werd hem een liber amicorum aangeboden, getiteld: “Om daarmede vrijelijk te doen naer wil ende welgevallen”. Dit boek (Werken LGOG 16) is nog verkrijgbaar via het Bureau LGOG, postbus 83, 6200 AB Maastricht. (email: info@lgog.nl)

Per 1 juni 1998 werd hij opgevolgd door Prof. Dr. A.M.J.A. Berkvens, die op 24 september 1999 zijn ambt in het openbaar aanvaardde met het uitspreken van zijn inaugurele rede, getiteld: “A propos van de affaire Laurent Timmermans. Enkele beschouwingen over de hervorming van strafrecht en strafprocesrecht in Oostenrijks Opper-Gelre en de Zuidelijke Nederlanden in de tweede helft van de achttiende eeuw”.

Na diens emeritaat op 19 juli 2018 werd hij opgevolgd door Prof.dr. Bram van Hofstraeten.

Introductie

Het Overkwartier van Gelre is voor rechtshistorici een buitengewoon aantrekkelijk onderzoeksobject. Zelf in de periode 1580-1590 afgesplitst van het oude hertogdom Gelre en Zutphen, dat in 1543 door Karel V bij de Nederlanden werd gevoegd, bleef het tot aan de Spaanse Successieoorlog (1702-1713) onderdeel van de Zuidelijke Nederlanden. Bij de Vrede van Utrecht (1713) werd een gedeelte van Spaans Gelre overgedragen aan Pruissen. Dit gebied — Pruisisch Opper-Gelre — bleef tot het einde van het ancien régime onder Pruisisch bestuur. Het resterende deel van Spaans Gelre werd bij het Barrièretractaat van 1715 verdeeld tussen de Republiek der Verenigde Nederlanden en keizer Karel VI. Staats Opper-Gelre werd voortaan als generaliteitsland bestuurd door de Staten-Generaal, terwijl Oostenrijks Opper-Gelre als onderdeel van de Zuidelijke Nederlanden als vorheen vanuit Brussel werd bestuurd. een klein gedeelte werd tenslotte door de keizer aan de hertog van Gulik afgestaan.

Doordat in de verschillende achttiende-eeuwse “spletelingen” van het Overkwartier de zelfde constitutie, het Tractaat van Venlo (1543), van kracht bleef, werd overal het bestuur in beginsel op dezelfde basis georganiseerd en bleef de geldende regelgeving in hoofdzaak van kracht. Ten gevolge van hun inpassing in het machtsgebied van verschillende soevereinen werkten echter zeer diverse krachten in op de delen van het oude Overkwartier. Te denken valt in dit kader aan de invloed van de Pruisische en Oostenrijkse Verlichting in tegenstelling tot het institutioneel onvermogen in de Republiek der Verenigde Nederlanden. Dankzij de territoriale versnippering biedt de het Overkwartier van Gelre veel aanknopingspunten voor (vergelijkend) rechtshistorisch onderzoek.

De digitale plakkaatzoeker biedt de mogelijkheid op trefwoorden te zoeken naar “plakkaten”, d.w.z. wetten en verordeningen die tussen 1665 en 1795 zijn afgekondigd in het Overkwartier van Gelre, d.w.z. het territorium in het midden en noorden van de huidige Nederlandse provincie Limburg en een aangrenzend deel van Nordrhein-Westfalen, dat tot en met de Spaanse Successie-oorlog (1702-1713) als Spaans Gelre en Staats-bezet Gelre deel uitmaakte van de Zuidelijke Nederlanden en in 1713 en 1715 werd gesplitst in Oostenrijks, Pruisisch en Staats-Opper-Gelre.

De digitale plakaatzoeker werd in 2002 ontwikkeld met financiële steun van NWO, het voormalige Rijksarchief in Limburg (thans Regionaal Historisch Centrum Limburg), UM-Venlo, de Provincie Limburg, de Gemeentelijke archiefdienst Roermond, de Gemeente Venlo en de Gemeentelijke Archiefdienst Venlo, door een klein team, bestaand uit prof.dr. A.M.J.A. Berkvens, Dr. E. Steegen, Mr. M. Lenaerts en Mr. E. van Dongen, alsmede enkele student-assistenten – successievelijk Geranne Lautenbach, Raymond van Dam en Marion Koene-Gorren – met technische ondersteuning door Dr. Floris Wiesman (voorheen IKAT-UM, thans AMC).

Omdat moderne browsers het oorspronkelijke djvu formaat niet langer ondersteunen, zijn de plakkaten inmiddels (2022) geconverteerd naar pdf.

De plakkaatzoeker is thans (september 2023) ondergebracht bij de erfgoedcollectie van de Universiteitsbibliotheek van de Universiteit Maastricht. https://plakkaten.library.maastrichtuniversity.nl/s/plakkaten/page/welcome

Aan nadere vormgeving wordt nog gewerkt.

Datum laatste aanpassing 7 september 2023