De UM staat pal voor academische vrijheid en internationaal recht

Academische vrijheid

Recent gaf onze rector, samen met collega-rectoren van de andere Nederlandse universiteiten, in krachtige bewoordingen aan dat de academische vrijheid onder druk staat, maar juist nu aandacht en bescherming nodig heeft. Daarbij kijken de rectoren ook naar de eigen organisaties: “Academische vrijheid is geen carte blanche. (…) Vrijheid zonder verantwoordelijkheid ondermijnt zichzelf. Daarom is academische vrijheid altijd ingebed in de kaders van de wet, van wetenschappelijke integriteit, van academische normen en van onderling respect.”

Academische vrijheid staat dus niet op zichzelf. Het vraagt om integriteit en het zorgvuldig afwegen van plichten en rechten, zoals bijvoorbeeld het demonstratierecht.

Demonstreren vs. studeren en werken

Het grondwettelijk verankerde demonstratierecht staat buiten kijf. Ook aan de UM, waar het onze missie is om studenten in staat te stellen actieve, internationaal georiënteerde burgers en kritische denkers te worden. We zullen hierbij moeten accepteren dat demonstraties gepaard kunnen gaan met ongemak. Tegelijk hebben we oog voor mensen die in onze gebouwen studeren en werken, mensen met een andere opinie, of mensen die overlast en soms zelfs intimidatie, antisemitisme, islamofobie of andere vormen van discriminatie ervaren. Daarom blijven we, hoe moeilijk dit soms ook is, continu zoeken naar het juiste evenwicht tussen het waarborgen van onderwijs en onderzoek in een veilige omgeving en het toestaan van demonstraties. Bij grove schending van de huisregels en overtredingen van wettelijke kaders, treden wij op. Dit kan betekenen dat we aangifte doen, studenten of medewerkers bijstaan bij of adviseren over interne klachtenprocedures en externe juridische mogelijkheden, of zelf procedures starten om waar mogelijk bijvoorbeeld schadevergoeding te claimen door vandalisme.

De bezetting van het UCM-gebouw op 10 juni en het besluit om die te laten beëindigen was, hoe vreselijk we het ook vonden om op deze wijze te moeten ingrijpen, een onvermijdelijke keuze in dat continue zoeken naar het juiste evenwicht. In de gepubliceerde update lichten we toe dat die dag het primaire proces van onderwijs en onderzoek ernstig werd gehinderd en dat de veiligheid en gezondheid, ook van de bezetters, onvoldoende gewaarborgd konden worden. In de Ask me Anything-sessie van donderdagmiddag 12 juni, zullen we daar met de UM-gemeenschap verder op ingaan.

12 maart: gebrek aan evenwicht

Een voorbeeld dat het juiste evenwicht soms moeilijk te vinden is, is de vroegtijdig beëindigde lezing van een pro-Israëlische spreker op 12 maart 2025. We hebben de gebeurtenissen op en voorafgaand aan die avond laten reconstrueren. We weten daardoor nu dat we als UM anders en beter hadden moeten handelen, ook in de voorbereiding. We gaan dit verbeteren door ervoor te zorgen dat er ruimte is voor academisch debat waarbij de veiligheid van sprekers en aanwezigen beter gewaarborgd is. Dit doen we door onder andere de volgende maatregelen te nemen:

• Strengere selectie van geschikte locaties met effectieve toegangscontrole en logistiek
• Professionele moderatie bij potentieel beladen bijeenkomsten
• Snelle interventie bij intimidatie, haatzaaien of geweld. Aanwezige medewerkers zijn geëquipeerd hier op toe te zien en te handelen.

Met deze maatregelen trekken we per direct ons eerdere besluit in tot tijdelijke terughoudendheid bij het toelaten van bijeenkomsten met externe sprekers in de context van Israël/Palestina. We gaan niet voorbij aan kritiek dat we de academische vrijheid met ons tijdelijk besluit geweld zouden hebben aangedaan. Maar het is óók onze plicht om de veiligheid van alle betrokkenen en de academische waarden te waarborgen.

De UM, geweld in Gaza en elders in de wereld, en de Human Rights Advisory Committee

We realiseren ons dat we bij de UM vanuit een bevoorrechte positie kunnen reflecteren op onze vrijheden en veiligheid. Hoe anders is dat voor mensen in Gaza. Dagelijks worden zij geconfronteerd met onbeschrijflijk geweld, onveiligheid en talloze doden. Steeds meer deskundigen en instanties spreken van genocidaal geweld en grove schendingen van het internationaal humanitair recht. Ook houdt de onzekerheid over het lot van de Israëlische gijzelaars aan, wat voor de betrokken families een ongekend trauma oplevert. De escalatie sinds de massamoord op 7 oktober 2023 heeft geleid tot onaanvaardbaar menselijk leed, dat tot op de dag van vandaag voortduurt.

Als universiteit zijn we verantwoordelijk voor onze kerntaken en de manier waarop we deze uitvoeren. Eén ding spreekt daarbij voor zich: we willen met ons onderwijs, onderzoek en onze samenwerkingen met andere instellingen op geen enkele wijze bijdragen aan mensenrechtenschendingen en geweld. Niet in Gaza, noch elders in de wereld. Daarnaast is het de taak van onze experts om duiding te geven over de juridische, historische en maatschappelijke context van conflicten in de wereld en zich hier ferm over uit te spreken, gebaseerd op onze academische methoden van onderzoek en debat. Net zoals het de taak is van nationale en internationale gerechtshoven, van nationale overheden en internationale gouvernementele organisaties om hun bijdrage te leveren aan het voorkomen en stoppen van meer geweld.

Om potentieel gevoelige samenwerkingen adequaat tegen het licht te houden, is sinds april 2025 onze Human Rights Advisory Committee aan het werk. Op basis van hun adviezen, verwachten we deze zomer een definitief besluit te kunnen nemen over samenwerkingen met partners in de eerste landen die onder de loep worden genomen; Israël en Soedan. Vooruitlopend op dit traject koos de UM er vorig jaar al voor om de bestaande institutionele samenwerking met instellingen in Israël te bevriezen en geen nieuwe samenwerkingen met Israëlische partners aan te gaan. 

Als universiteit gaan we zorgvuldig te werk bij het beoordelen van samenwerkingen met andere universiteiten en onderzoekers. Wij vinden het belangrijk kritische wetenschappers hier en elders in de wereld niet te isoleren en collega’s die gebukt gaan onder geweld of mensenrechtenschendingen te steunen.  

Oproep tot reflectie. Met elkaar.

Over bovenstaande onderwerpen zullen komende tijd nog de nodige berichten volgen. En dat is niet alleen eenrichtingsverkeer. De rectoren van de Nederlandse universiteiten kondigen in hun verklaring aan dat in het komend jaar een brede dialoog over academische vrijheid start, op en rond alle universiteiten in Nederland. Want, schrijven ze, “willen we als samenleving het open academische debat beschermen, dan moeten we ook met elkaar in gesprek over de rol die we allemaal hebben in het beschermen van die vrijheid”. In de komende tijd volgen verdiepende gesprekken en bijeenkomsten. We nodigen iedereen uit om bij te dragen. Met kritiek, zorgen en vragen. Zo houden we de UM open, moedig en veilig voor iedereen.