Limburg 75 jaar (deels) bevrijd: enige schaduwkanten

Dit jaar wordt de 75ste verjaardag van de bevrijding van Zuid Limburg gevierd. Dit vormt de aanleiding voor deze reeks van het Dr. Winand Roukens Fonds. In drie colleges komen verschillende thema’s aan de orde die betrekking hebben op de drie delen van de provincie Limburg: noord, midden en zuid. Tevens staan er enige schaduwkanten centraal, die vaak alleen lokaal bekend zijn en niet in andere delen van de provincie. De reeks wordt afgesloten met een film die wordt ingeleid.

De afzonderlijke colleges / film

1. Zes maanden wachten op de bevrijding (Van der Bruggen / 9 okt)
Roermond werd veel later dan de rest van Limburg bevrijd.

In het zuiden van de provincie werd Maastricht op 13/14 september 1944 bevrijd. In het westen werd Weert op 21 september bevrijd. Roermondse burgers die hun radio nog hadden kunnen behouden, hoorden hoe in Maastricht het Wilhelmus werd gespeeld en gezongen. Iedereen had de stellige verwachting dat binnen enkele dagen ook Roermond vrij zou zijn van de Duitse bezetting. Het werden zes maanden. Bombardementen, executies, arrestaties, razzia’s, Schanzarbeit, deportatie van vrijwel de gehele mannelijke bevolking, evacuatie van vrouwen kinderen en oudere mannen, vernieling van ruim 25% van het woningbestand en van de infrastructuur van de stad en vooral veel doden en gewonden.

Hein van der Bruggen was tot 2015 advocaat in Roermond. Hij is redactievoorzitter van het jaarboek Spiegel van Roermond en publiceert over onderwerpen uit de Roermondse geschiedenis, vooral over Roermondse Joden. Hij was medeverantwoordelijk voor de geschiedschrijving van de Roermondse rechtbank met de titel: Rechtspraak in Roermond (1580-2012) - Van Soevereine Raad naar Rechtbank Limburg en coauteur van de stadsgeschiedenis van Roermond, Roermond - Biografie van een stad en haar bewoners.

2. Een zwarte pagina in de bevrijding van Noord Limburg (Van der Kaaij / 23 okt)
Plunderingen en vernielingen door de bevrijders in Gennep.

Het moet de bevrijde burgers van Noord Limburg zwaar te moede zijn geweest toen zij ontdekten dat uitgerekend de geallieerden hun huis hadden leeggeroofd en gesloopt. Een ongemakkelijke geschiedenis die onder het vloerkleed werd geveegd. Burgemeester Jan van Banning van het Limburgse Gennep trok op 21 februari 1945 de stoutste schoenen aan die hij kon vinden. Hij waagde het die dag om zich te wenden tot de minister van oorlog in Londen over een uiterst precair onderwerp: plundering en vernieling waaraan uitgerekend de bevrijders zich ‘in ernstige mate’ schuldig maakten. Als het een incident was geweest, had de burgemeester het ‘niet gewaagd onder deze moeilijke omstandigheden’ de aandacht hiervoor te vragen. “Thans is echter de bevolking, reeds zo zwaar getroffen, een nieuwe ramp overkomen”, zo schreef hij.

Meindert van der Kaaij is als part-time onderzoeker verbonden aan het Koninklijk Instituut van Taal-Land- en Volkenkunde en werkt vanaf 1999 als journalist voor het dagblad Trouw. Hij begon zijn journalistieke carrière bij het Leidsch Dagblad in 1986. Van 1992 tot 1996 was hij freelance journalist in New York voor de Volkskrant, De Morgen en BRT-radio. In 2012 promoveerde hij op een proefschrift over de Nederlandse politicus Dirk de Geer.

3. ’t is zwart en ’t kalt plat (Kirkels / 6 nov)
Over de kinderen van Afro-Amerikaanse bevrijders in Limburg.

Na D-day trokken duizenden Afro-Amerikanen vanuit Frankrijk richting België en een deel daarvan hen stak op 12 september 1944 samen met witte Amerikaanse gevechtstroepen in het Zuid-Limburgse Mesch de grens over. Een van de units was korte tijd in Gronsveld gevestigd om vandaar uit de Grave Registration Company in Margraten bij te staan. Duizenden zwarte Amerikaanse truckdrivers van de zgn. Red Ball Express waren langere tijd in Zuid-Limburg gestationeerd. Ze reden af en aan richting de havens van Cherbourg en Antwerpen voor een enorme bevoorradingsoperatie. Naar schatting zijn in ons land vanaf 1945 in totaal 8.000 bevrijdingskinderen geboren. Ongeveer 70 van hen groeiden op met een donkere huidskleur in een nagenoeg volledig wit, katholiek Limburg. Van 12 kinderen zijn door Mieke Kirkels de verhalen vastgelegd in het boek “Kinderen van zwarte bevrijders – een verzwegen geschiedenis”.

Mieke Kirkels is geboren in Nederweert maar woonde meer dan de helft van haar leven in Rotterdam. Ze studeerde Arbeidsmarktpolitiek en Personeelsbeleid en werkte als ombudsvrouw (verbetering positie vrouwen op de arbeidsmarkt) en als communicatieadviseur. Ze keerde in 2015 terug naar Limburg waar ze het oral history project “Akkers van Margraten” leidde en het daarop volgende ”Kinderen van zwarte bevrijders”. Ze is research fellow van het Sociaal Historisch Centrum voor Limburg.

4. Film: Akkers van Margraten (Roebroeks / 13 nov)
Gedocumenteerde herinneringen aan het tot stand komen van de graven in Margraten.

Vanaf het hooggelegen plateau aan de Rijksweg in Margraten, waar het altijd lijkt te waaien, heb je een prachtig uitzicht over het glooiende Zuid-Limburgse heuvellandschap. Dit is de vruchtbaarste landbouwgrond in de omgeving. Wanneer hier eind 1944 tot verbazing van de landeigenaren de eerste Amerikaanse soldaten begraven worden, voorziet niemand dat anderhalf jaar later twintigduizend kruisen en davidsterren in de modder zullen steken. Meer dan dertig scherven herinnering, gevonden in de hoofden van betrokken Margratenaren, omwonenden, een Duitse krijgsgevangene, Amerikaanse wegenbouwers, grafdelvers en de soldaten van de Amerikaanse gravendienst, vertellen over de impact van deze gebeurtenissen. De markantste, mooiste, ontroerendste of meest veelzeggende herinneringen vormen de basisstenen voor een mozaïek van deze absurde episode waarin de levenden met een onvoorstelbare hoeveelheid doden moesten zien om te gaan.

Frans Roebroeks is sinds 1982 archivaris bij Regionaal Historisch Centrum Limburg, waar jij onder andere research verricht voor het Netwerk Oorlogsbronnen. Hij is bestuurslid van de stichting Adoptiegraven Margraten. Daarnaast is hij onder andere medeoprichter en voorzitter van de heemkundevereniging van Sint Geertruid en van de koepel Samenwerkende Heemkunde Organisaties Margraten.

Deze reeks is in samewerking met het Dr. Winand Roukens Fonds.