In Kerkrade luister je naar het onzichtbare deel van het universum
Dankzij de Einstein Telescope komen we straks dichterbij het ontrafelen van de mysteries van het universum. De Universiteit Maastricht en Discovery Museum in Kerkrade bundelen hun krachten om dat begrijpelijk te maken voor iedereen. In het Einstein Telescope Education Centre (ETEC) ontdek je wat deze ‘telescoop’ zo bijzonder maakt.
De lichten gaan uit en de vloer valt onder je voeten vandaan. Onder je zie je miljarden lichtpuntjes in de duisternis: de sterren in onze Melkweg. Een bezoek aan het Einstein Telescope Education Centre (ETEC) in Discovery Museum begint met de film Spacetime. Die bekijk je niet op een scherm, maar in een speciaal auditorium met een groot gat in de vloer. Daarin wordt de film geprojecteerd, die vragen oproept over zwarte gaten, zwaartekrachtgolven en het universum. Vragen die in ETEC beantwoord worden.
Onzichtbare signalen
Je kijkt niet voor niets naar beneden, want de Einstein Telescope is een ondergronds observatorium. Het komt op 250 tot 300 meter diepte – misschien wel hier in Zuid-Limburg. We noemen het een telescoop, maar eigenlijk is het een zwaartekrachtgolven-detector. “Zwaartekrachtgolven zijn onzichtbare signalen uit de ruimte”, zegt Emma Prins, PhD-kandidaat en onderzoeker die het programma van ETEC mede ontwikkelde. “Heel gevoelige apparatuur, zoals de Einstein Telescope, kan die golven toch zichtbaar maken.”
Donkere deel van het universum
De Einstein Telescope meet van onder de grond zwaartekrachtgolven uit de ruimte. Dat is belangrijk, omdat die golven ons iets vertellen over een grotendeels onbekend deel van het universum. “We kunnen met lichttelescopen maar vijf procent van het universum zien”, vertelt Prins. “Met speciale detectoren luisteren we als het ware naar het donkere deel van het universum. Er zijn al een aantal detectoren op aarde, waaronder in de Verenigde Staten en Italië, maar die zijn lang niet zo gevoelig als de Einstein Telescope zal zijn.”
Wat onderzoekers straks kunnen ‘horen’? Prins legt uit: “Heel grote golven kunnen we al meten, bijvoorbeeld als zwarte gaten of neutronensterren op elkaar botsen. Maar eigenlijk komen er continu zwaartekrachtgolven langs de aarde. Alle massa die zich door het universum beweegt veroorzaakt zwaartekrachtgolven, alleen zijn de meeste te klein voor ons om te meten. Met de Einstein Telescope komen we daar meer over te weten. Uiteindelijk kunnen we daardoor de hele geschiedenis van het heelal in kaart brengen – en daarmee de toekomst.”
(Tekst gaat verder onder de foto gallery)
Gideon Koekoek is universitair hoofddocent natuurkunde bij de onderzoeksgroep Gravitational Waves and Fundamental Physics (GFWP). Koekoek combineert onderwijs in theoretische natuurkunde met onderzoek naar zwaartekrachtsgolven en algemene relativiteit. Daarnaast coördineert hij verschillende outreachprojecten rondom de Einstein Telescope.
Emma Prins is PhD-kandidaat bij Nikhef (National Institute for Subatomic Physics) en Universiteit Maastricht. Prins’ onderzoek richt zich op het trillingsvrij koelen van de Einstein Telescope, zodat de metingen zo min mogelijk verstoord worden door invloeden van buitenaf. In 2024 was Prins coördinator bij Einstein Telescope Education Centre (ETEC).
Bekijk hier een foto-impressie van de Gravity Tour in het Einstein Telescope Education Centre (ETEC).
Foto's: Discovery Museum, Paul Rous.
Klik op het icoontje om alle foto's te zien
Zelf ervaren
Iedere eerste zondag van de maand kun je bij ETEC deelnemen aan de Gravity Tour. Een rondleiding voor algemeen publiek, waarbij je Spacetime bekijkt, een interactief college bijwoont en alles leert over zwaartekrachtgolven en de techniek achter de Einstein Telescope.
Het Discovery Museum richt zich in het bijzonder op middelbare scholieren. Leerlingen uit 5 havo en (eind) 4, 5 en 6 vwo kunnen met hun leraar deelnemen aan ETEC's dagprogramma. Ze ontdekken hoe dit complexe onderwerp aansluit bij wat ze al kennen uit hun natuurkundelessen. Al snel merken ze dat ze best veel begrijpen.
De schoolklassen krijgen een wat uitgebreider programma dan deelnemers aan de Gravity Tour. Zo krijgen de scholieren workshops waarin ze bijvoorbeeld zelf een laser bedienen, leren hoe ze trillingen verminderen en echte zwaartekrachtgolven analyseren die live binnenkomen via bestaande detectoren. Daarna duiken ze de studio in en maken ze een productie over wat ze geleerd hebben. Van een podcast of journaalitem tot knutselwerk.
Testfaciliteit uniek bij de UM
ETEC maakt de inhoud van het programma in samenwerking met de Universiteit Maastricht. De UM is namelijk nauw betrokken bij de Einstein Telescope. Zo bevindt zich in universiteitsgebouw DUB30 de ETPathfinder: een proefopstelling van de uiteindelijke Einstein Telescope. De ETPathfinder is onderdeel van de UM’s onderzoekscentrum The Department of Gravitational Wave Research and Fundamental Physics (GWFP).
Gideon Koekoek schreef onder andere het script voor Spacetime en is als universitair hoofddocent natuurkunde betrokken bij GWFP. “Het is nog niet zeker of de Einstein Telescope in 2027 daadwerkelijk hier in Zuid-Limburg gebouwd wordt”, zegt Koekoek. “Maar ons onderzoek in Maastricht gaat hoe dan ook door. De ETPathfinder blijft de testfaciliteit voor de uiteindelijke detector. De Einstein Telescope is namelijk een Europees consortium waar meerdere landen aan meedoen. Binnen dat consortium is er een overeenkomst dat wij hier uniek de testfaciliteit hebben en dat we de data die eruit komen met de andere landen delen. En dat voor zeker de komende vijftig jaar.”
Tekst: Caya Forman
Beeld: Discovery Museum
Lees ook
-
Verklaring over Academische Vrijheid - rectoren Nederlandse universiteiten
De academische vrijheid staat onder druk, elders in de wereld, maar ook in Nederland. Niet alleen van buitenaf, maar ook van binnenuit. In de gezamenlijke verklaring hieronder spreken de rectoren van de Nederlandse universiteiten zich daarover krachtig uit.
-
UM op zoek naar nieuwe verhouding universiteit-verenigingen
De Universiteit Maastricht schort de relatie met studentenverenigingen Tragos en Circumflex tot nader order op. Uit gesprekken met de besturen van de verenigingen is gebleken dat gemaakte afspraken uit de Gedragscode niet zijn nagekomen. De ervaring van afgelopen jaren leert dat die afspraken...
-
