De natuur is een paradoxaal gegeven. Enerzijds gedraagt zij zich grillig en onvoorspelbaar, anderzijds toont ze zich geraffineerd georganiseerd. Zij is complex, maar de wetten waaraan zij gehoorzaamt zijn eenvoudig. Alles wat leeft gaat dood, en uit de dode materie ontstaat leven en bewustzijn. Orde en wanorde, eenvoud en complexiteit, lichaam en geest, elke tegenstelling creëert een spanningsveld waarvan een kracht uitgaat die creatief kan werken, maar ook destructief. Zonder deze spankracht, die verhindert dat de natuur tot rust komt, is geen leven mogelijk. In deze collegereeks worden fundamentele tegenstellingen die aan de basis liggen van de dynamische organisatie van de natuur besproken.

De afzonderlijke colleges

1.  Chaos en kosmos (16 jan)
Het heelal is een ‘chaos’ maar ook een ‘kosmos’, een ongeordend maar ook welgeordend systeem. Waar de materie zich organiseert tot complexe systemen, stijgt zowel de orde als de wanorde. De toename van het ene stimuleert die van het andere.

2.  Eenheid en veelheid (23 jan)
Onder invloed van haar eigen gravitatie trekt de materie zich samen tot massa-concentraties. Maar andere processen leiden tot verspreiding van de materie. Het resultaat is een heelal vol lichtgevende sterren.

3.  Vrijheid en noodzaak (30 jan)
Als moreel wezen beschikt de mens over een vrije wil, al kunnen zijn handelingen zich niet bevrijden uit de dwang van de natuurwetten. Voor leven dat tot denken in staat is, kunnen vrijheid en noodzaak samengaan.

4.  Doel en oorzaak (6 feb)
Levende wezens – mensen in het bijzonder – streven eigenzinnige doelen na. Maar hun lichamen zijn samengesteld uit materie waarvan het gedrag alleen door oorzaken bepaald wordt. Oorzakelijkheid sluit doelgerichtheid niet uit.

5.  Leven en bewustzijn (13 feb)
De mens ervaart zichzelf als een lichamelijk wezen met een zelfbewustzijn. Lichaam en geest zijn op elkaar inwerkende aspecten van eenzelfde evoluerende werkelijkheid. De toekomst van het leven op aarde hangt af van beslissingen die de mens bewust neemt.