Update 25-03-2020
De Belgische, Duitse en Nederlandse instanties hebben inmiddels het standpunt ingenomen dat thuiswerken door het Coronavirus geen gevolgen zal hebben op de sociale zekerheidspositie van grensarbeiders. 

Gevolgen voor sociale zekerheid

Een van de basisprincipes van de Europese wetgeving is dat de socialezekerheidsregels van slechts een lidstaat van toepassing kunnen zijn op een persoon.[1] In het geval van een inwoner van België die in Nederland werkt voor een Nederlands bedrijf werkt en uitsluitend in Nederland arbeid verricht, geldt voor hem of haar dus de Nederlandse sociale zekerheid.[2] Wanneer deze grensarbeider thuiswerkt, wordt ook in België arbeid verricht. In dat geval geldt dat grensarbeiders die 25% of meer van thuis uit werken in hun woonland sociaal verzekerd zijn in plaats van in hun werkland, in dit voorbeeld dus in België.
 
Regelmatig thuiswerken kan dus leiden tot een wisseling van socialezekerheidsstelsel. Zo zou het best kunnen dat een grensarbeider plots een duurdere ziektekostenverzekering moet afsluiten, een lagere pensioenopbouw heeft, minder kindergeld ontvangt of, in geval van ziekte of invaliditeit, een lagere uitkering ontvangt. Bovendien heeft ook invloed op het netto-inkomen van de werknemer aangezien de hoogte van de premies kan verschillen

Ook de werkgever zal zich moeten aanpassen. De premies over het loon van de grensarbeider, die nu in zijn woonland en niet in zijn werkland verzekerd is, moeten namelijk in het woonland betaald worden. Dit brengt extra administratieve kosten met zich mee voor de werkgever omdat die twee verschillende salarisadministraties zal moeten bijhouden.

Om toch verzekerd te kunnen blijven in het werkland, dient de medewerking en goedkeuring van de uitvoeringsinstanties in de woon- en werklanden verleend worden en dat is vaak lastig te realiseren.

Gevolgen voor de belasting

Laten we wederom het voorbeeld van de Belgische inwoner nemen, die in Nederland voor een Nederlands bedrijf werkt. Voor de belastingen in grensoverschrijdend perspectief moeten we kijken naar het Belastingverdrag[3].Hierbij worden de heffingsrechten zoveel als mogelijk verdeeld naar de landen waar het inkomen verdiend wordt. In dit voorbeeld is het dan ook loon belastbaar in Nederland. Als deze grensarbeider een thuiswerkdag bij een voltijdsbaan heeft, mag België echter voor 20% over het totale loon heffen.

Thuiswerken zorgt zo dus voor splitsing van de heffingsrechten, dat weer zorgt voor aanvullende administratie en discoördinatie tussen de heffing van belastingen en sociale premies: die vinden allebei plaats in een ander land, wat ook weer voor extra administratieve en mogelijk financiële lasten zorgt.

Geen recht op heffingskortingen

Daarnaast kan thuiswerken ook gevolgen hebben voor de kwalificatie als buitenlands belastingplichtige in Nederland. Deze kwalificatie is nodig om gebruik te kunnen maken van alle fiscale voordelen, zoals heffingskortingen, persoonsgebonden aftrek maar ook de hypotheekrenteaftrek. Om in Nederland te kwalificeren als buitenlands belastingplichtige, dient 90% van het wereldinkomen in Nederland belast te zijn. In het voorbeeld dat we net gaven wordt die grens van 90% dus niet bereikt en zal de grensarbeider niet van al deze voordelen kunnen genieten. Inwoners van België hebben namelijk dankzij de non-discriminatiebepaling in het belastingverdrag altijd recht op een beperkt aantal aftrekposten en heffingskortingen, maar de hypotheekrenteaftrek valt hier niet onder.

Een mogelijke fiscale drempelregeling voor thuiswerken?

De regels in Belastingverdragen lijken onevenredig bij thuiswerken en niet overeen te komen met de hedendaagse realiteit, waarin thuiswerken veelal gefaciliteerd wordt door werkgevers. Dit is zeker niet wenselijk is in relatie tot de buurlanden door grensarbeid. Daar is de Nederlandse staatssecretaris van Financiën – Fiscaliteit en Belastingdienst Vijlbrief zich van bewust. Tijdens het Algemeen Overleg van 5 maart 2020.[4] betwijfelde hij “of het proportioneel is om het heffingsrecht vanaf de eerste thuiswerkdag om te laten slaan”.

Daarom stelt hij een drempelregeling voor, waarbij het heffingsrecht voor een aantal thuiswerkdagen toch in de werkstaat blijft. Dus dat is goed nieuws voor de grensarbeider die meerdere dagen thuis wil werken. Momenteel zijn er onderhandelingen voor een nieuw Belastingverdrag tussen Nederland en België, dat is een mooie kans om nieuwe afspraken voor thuiswerken te maken. Ook zal de staatssecretaris dit in OESO-verband aan de orde stellen om op internationaal niveau de heffingsswitch bij het thuiswerken voor buurlanden te voorkomen.Thuiswerken is in tijden van het Coronavirus niet alleen wenselijk, maar ook inmiddels een normaal fenomeen in de huidige maatschappij. Maar belasting en sociale zekerheidsregels zijn hier niet op aangepast als het gaat om grensarbeid .Want juist nu wordt dus des temeer duidelijk dat aanpassing van de regels naar de hedendaagse maatschappij nodig is. De mogelijke fiscale drempelregeling voor thuiswerken is in ieder geval een goede eerste stap.

Conclusie

Thuiswerken is in tijden van het Coronavirus niet alleen wenselijk, maar ook inmiddels een normaal fenomeen in de huidige maatschappij. Maar belasting en sociale zekerheidsregels zijn hier niet op aangepast als het gaat om grensarbeid. Het is nog onduidelijk hoe de Belastingdienst en de buitenlandse evenknieën om zullen gaan met het concrete geval van het Coronavirus. Juist nu wordt des temeer duidelijk dat aanpassing van de regels nodig is naar de hedendaagse maatschappij. De mogelijke fiscale drempelregeling voor thuiswerken is in ieder geval een goede eerste stap.

Meer weten? Ga naar het Cross-border Portal

Door Ruben Tans (onderzoeker) en Pim Mertens (wetenschappelijk coördinator​) bij ITEM: Institute for Transnational and Euregional cross border cooperation and Mobility

[1] Zie, bijvoorbeeld, Artikel 11 Verordening 883/2004.

[2] Artikel 11 Verordening 883/2004.

[3] Belastingverdragen zijn veelal gebaseerd op het OESO Modelverdrag: https://www.oecd.org/tax/treaties/model-tax-convention-on-income-and-on-capital-condensed-version-20745419.htm

[4] Conceptverslag Belasting- en sociale zekerheidspositie van grensarbeiders, p. 12, https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/detail?id=2020D09915&did=2020D09915