Piet Eichholtz is hoogleraar Real Estate and Finance. Hij zit veel thuis en werkt daar aan een nieuwe opzet van zijn cursussen, om de mogelijkheden van online-onderwijs maximaal te benutten – net als zo’n beetje alle UM-hoogleraren momenteel doen. Maar als een van de ondertekenaars van een open brief in de Volkskrant veroorzaakte hij ook politieke opschudding.

In de brief bekritiseerden 80 vooraanstaande Nederlandse economen de aanvankelijke opstelling van Nederland, in de persoon van minister van Financiën Wopke Hoekstra. Nederland weigerde een pakket aan maatregelen te ondersteunen dat moet voorkomen dat landen die het hardst getroffen worden door covid-19, economisch ineenstorten. “Mijn collega Arnoud Boot uit Amsterdam heeft de brief geschreven en stuurde hem aan andere economen. Sommigen vonden dat de brief te scherp van toon was, maar ik sta volledig achter de kern ervan en heb hem graag ondertekend.”

Solidariteit is economisch gezien pragmatisch

De Nederlandse economie leunt zwaar op handel en export, en is onlosmakelijk verbonden met de economische (en echte) gezondheid van haar Europese buren. “Als Italië, Spanje en andere landen onderuit gaan, hebben wij geen exportmarkt meer. Dat is de egoïstische kijk op de zaak.” Je kunt een historische parallel trekken met het Marshall Plan van de Verenigde Staten. Daarmee werd de wederopbouw van West-Europa na de Tweede Wereldoorlog mede mogelijk gemaakt, maar had ook als doel om een exportmarkt voor de VS te scheppen.

Dat is natuurlijk allemaal heel pragmatisch, maar Eichholtz verzet zich ook tegen het framen van de ruzie. “Nederland en Duitsland vonden de voorgestelde instrumenten niet goed en reageerden daarom heel negatief. De meeste mensen interpreteerden dat als het zetten van vraagtekens bij het idee van solidariteit en het principe van wederzijdse steun.” Dat veroorzaakte een rel, zelfs in Nederland zelf.

Toondoof

Het instrument in kwestie zijn eurobonds, die door alle staten van de eurozone gezamenlijk worden uitgegeven. Dit stelt economisch zwakkere landen in staat om geld te lenen tegen een lagere rente. Maar dit zou ook betekenen dat economisch sterkere landen uiteindelijk duurder uit zouden zijn. Het idee werd gelanceerd tijdens de Europese overheidsschuldcrisis die volgde op de financiële crisis van 2008.

“Het is alsof je zegt: ‘Wij hebben onze zaakjes op orde, terwijl jij in goede tijden niet voorzichtig genoeg bent geweest, dus waarom zouden wij jou helpen nu er een crisis is?’ Bot geformuleerd zei Nederland dat ze naar de hel konden lopen.” Eichholtz vergelijkt het met je buurman een lesje leren over brandpreventie in plaats van hem te helpen met het blussen van zijn huis: je hebt misschien wel gelijk, maar het is waarschijnlijk niet het beste moment om erover te beginnen…

Noem het hulp – of een gift

Eichholtz is tegelijkertijd het wel eens met de bezwaren tegen eurobonds. “Het is voor de belastingbetalers in het noorden niet makkelijk te verteren dat ze op moet draaien voor de economische resultaten in het zuiden.” Daarom hameren Nederlandse ministers altijd op Europese spaarzaamheid; over het algemeen denken hun kiezers er ook zo over. Maar in dit geval waren zelfs de fiscaal conservatieve belastingbetalers het er niet mee eens.

Maar hoe nu verder, als we de eurobonds laten voor wat ze zijn? “Er is een noodfonds, het European Stability Mechanism (ESM). Dat heeft meer dan 400 miljard euro in kas. De rijkere landen zouden er aan moeten bijdragen en het geld zou moeten gaan naar landen die het het meest nodig hebben. Noem het voor mijn part hulp, of een gift, of gewoon solidariteit.” Eichholtz vindt die ethische notie vindt Eichholtz en hij hoopt dat er iets goeds uit voortvloeit.

Crises zijn de lakmoesproef voor een relatie

“We hebben Italië en Griekenland zwaar in de steek gelaten tijdens de migratiecrisis. ‘Jouw kusten, jouw probleem’ zeggen is schandalig. Ik hoop echt dat onze solidariteit verder reikt dan de coronacrisis.” Crises als die waar we nu middenin zitten laten zien of de ‘Europese familie’ echt bestaat of alleen maar een eufemisme is voor zakelijk opportunisme.

Eichholtz beseft dat de Nederlandse reactie als hardvochtig werd gezien. “Het was niet zo best voor onze reputatie, al denk ik wel dat de dingen nu de goede kant op gaan.” Maar het probleem moet wel worden opgelost, zowel epidemiologisch als economisch gezien. Nederland eiste aanvankelijk dat de inwerkintreding van het ESM-noodfonds verbonden zou moeten worden aan vergaande economische hervormingen in Italië – het soort bezuinigingen waarvan veel Italiaanse politici denken dat ze het land harder zullen treffen dan covid-19 zelf.

Inmiddels hebben de Europese ministers van Financiën ingestemd met 240 miljard aan leningen voor de hardst getroffen landen, zo lang het geld maar wel exclusief besteed wordt aan programma’s rond gezondheidszorg. Nederland heeft de eurobonds met succes tegengehouden, terwijl die toch nog steeds favoriet zijn bij Zuid-Europese politici en de honderden economen die hier onlangs voor pleitten in een open brief in de Financial Times.

“Ik vind het resultaat bevredigend en pragmatisch. Landen die het het meeste nodig hebben om te herstellen van de covid-19-crisis krijgen substantiële bedragen, terwijl landen die het niet nodig hebben voor zichzelf zullen zorgen. En de voorwaarden die normaliter aan dit hulppakket verbonden zouden zijn, zijn versoepeld.”