Grondslagen van het Recht

De capaciteitsgroep Grondslagen van het Recht van de Maastrichtse Faculteit der Rechtsgeleerdheid richt zich op de normatieve, historische en conceptuele grondslagen van het recht vanuit een multidisciplinair perspectief.

Eén manier om de juridische discipline te begrijpen is door te focussen op de relatie tussen doctrinaire en metajuridische subdisciplines. De doctrinaire benadering – juridica – omvat de positiefrechtelijke subdisciplines die een bepaald rechtsgebied bestuderen, bijvoorbeeld privaatrecht, constitutioneel recht, strafrecht of milieurecht. De metajuridica bestaat uit een aantal afzonderlijke niet-juridische disciplines die elk vanuit hun eigen externe perspectief belangrijke inzichten verschaffen over het positieve recht.

Binnen de Grondslagencapgroep wordt de juridische doctrine bestudeerd in haar metajuridische context. De leden doen vooral onderzoek naar, en geven onderwijs op het gebied van de rechtsgeschiedenis, rechtsfilosofie, rechtstheorie, en rechtseconomie.

Rechtshistorici richten zich primair op de historische grondslagen van het recht door de ontstaansgeschiedenis en evolutie van het recht te bestuderen. Daarbij streven zij naar een beter begrip van geldende regels en leerstukken. Een goed historisch inzicht helpt om de relatie tussen de verschillende rechtssystemen bloot te leggen en te verklaren. Dit maakt het ook mogelijk wegen te vinden naar toekomstig geharmoniseerd recht, zowel binnen Europa als daarbuiten.

Rechtsfilosofen richten zich vooral op de normatieve grondslagen van het recht en zoeken naar antwoorden op vragen over de aard van het recht en de wenselijke inhoud ervan, relatief onafhankelijk van wat het huidige geldende recht voorschrijft. Voorbeelden van rechtsfilosofische vragen zijn: hoe verschilt het recht van de moraal of de politiek, of er een plicht is om de wet te gehoorzamen, wat het bestaan van de staat rechtvaardigt, waarom mensen gestraft kunnen worden voor het overtreden van de wet, waarom overeenkomsten bindend zijn, en waarom de staat belastingen mag opleggen.

Vanuit rechtshistorisch perspectief staat de vraag centraal waarom bepaalde juridische doctrines in de loop van de tijd op een bepaalde manier zijn vormgegeven. De aanvullende vraag vanuit de rechtsfilosofie is of deze juridische oplossingen nog steeds de tand des tijds kunnen doorstaan, en of dat er misschien niet beter verdedigbare alternatieven voorhanden zijn.

Rechtstheoretici richten hun aandacht vooral op de redenering van de jurist en op het recht als een systematisch en samenhangend stelsel van normen. Typische vragen zijn onder meer hoe rechtsregels correct kunnen worden geïnterpreteerd, of het mogelijk is rechtsregels terzijde te schuiven of onverbindend verklaard kunnen worden en wat rechten zijn en hoe deze zich verhouden tot plichten en verantwoordelijkheden.

Rechtseconomen passen economische opvattingen toe op de studie van het recht. Deze discipline onderzoekt met name de stimulerende en welvaartseigenschappen van het recht. Rechts- en economie-onderzoekers bestuderen hoe verschillende toewijzingen van wettelijke rechten sociale welvaart en economische efficiëntie beïnvloeden en proberen te beoordelen welk wettelijk instrument het beste is om een maatschappelijk probleem efficiënt aan te pakken.

Het metajuridische onderzoek van de afdeling Grondslagen is gebaseerd op de gedachte dat een goed begrip van het positieve recht een gedegen begrip veronderstelt van de contexten waarin het recht functioneert: de contingente historische traditie waaruit ons huidige rechtsstelsel is voortgekomen; hoe het recht kan worden begrepen als een complex maar consistent rechtssysteem; en hoe het positieve recht is ingebed in bredere normatief-filosofische debatten over democratie, mensenrechten en de rechtsstaat.

Voor de specifieke onderzoeksthema’s en wetenschappelijke publicaties van individuele onderzoekers kan men hun persoonlijke profielpagina’s raadplegen.

In de Nederlandse bacheloropleiding is de afdeling medeverantwoordelijk voor de vakken Casus en Vaardigheden 1 (LCV1101) en Systeem 1 (LSY1101).

In de bacheloropleiding European Law School is de afdeling verantwoordelijk voor de vakken Foundations of Law (MET1201), Philosophy of Private Law en de keuzevakken Legal Philosophy (MET3003)  en Global Legal History (vanaf het academisch jaar 2025-26). De afdeling Grondslagen is ook verantwoordelijk voor de volgende vakken gegeven aan rechtenfaculteit van de Universiteit Hasselt (België): Rechtsgeschiedenis, Rechtsfilosofie, Europese Integratie en Law and Economics.

In de verschillende Engelstalige masteropleidingen is de afdeling verantwoordelijk voor de cursussen Foundations of Global Law (MET4011) in de master Globalisation and Law, Foundations of European Institutionalization (MET4010) in de master European Law School, en Tussen publiek en privaat: een metajuridische analyse (MET4012), in de Master Nederlands recht.