De belangrijkste taak van ITEM is te helpen bij het wegnemen van grensbelemmeringen binnen de EU. Daarom publiceren wij jaarlijks een gedetailleerd verslag over wat wij beschouwen als de huidige kwesties uit wetgeving en beleid die dergelijke belemmeringen zouden kunnen opwerpen. Het gaat dan bijvoorbeeld om belemmeringen voor mensen die in het ene land wonen maar in het andere werken, of belemmeringen die lokale overheden ervan weerhouden samen te werken aan grensoverschrijdende projecten. Door deze thema's in kaart te brengen en te analyseren wil ITEM zowel een bijdrage leveren aan het wetenschappelijke debat alsook aan de verbetering van (beleid over) de grensoverschrijdende mobiliteit en de sociaaleconomische ontwikkeling van grensregio's in de praktijk.

De onderwerpen voor de jaarlijkse Grenseffectenrapportage van ITEM voor 2022 zijn geselecteerd en de onderzoeksfase vordert goed. De eindverslagen zullen worden gepresenteerd tijdens de ITEM jaarconferentie op 18 november 2022.

De onderwerpen van dit jaar:

Analyse van de mogelijke grenseffecten van de Europese dataruimte voor gezondheid (ex ante)

Op 3 mei 2022 heeft de Europese Commissie een voorstel gepubliceerd voor een verordening tot instelling van een "Europese gegevensruimte voor gezondheid" (EHDS). Met de EHDS zou een digitale infrastructuur voor gezondheidsgegevens worden gecreëerd, waardoor gezondheidsgegevens gemakkelijker in de hele EU kunnen worden uitgewisseld.  In dit dossier worden de mogelijke gevolgen van de EHDS voor de grensoverschrijdende regio's van België, Duitsland en Nederland geanalyseerd, mocht het voorstel worden uitgevoerd.

Grenseffecten van het EU-voorstel voor een richtlijn inzake platformwerkers (ex ante)

Vandaag de dag werken meer dan 28 miljoen mensen in de EU online via digitale arbeidsplatforms. Tegen 2025 zal hun aantal naar verwachting 43 miljoen mensen bereiken. In reactie op deze snelgroeiende arbeidsmarkt heeft de Europese Commissie een richtlijn voorgesteld om de arbeidsomstandigheden van werknemers te verbeteren, digitale arbeidsplatforms meer rechtszekerheid te bieden en de duurzame groei van de platforms te bevorderen. In dit dossier worden de mogelijke grensoverschrijdende gevolgen van de voorgestelde wetgeving beoordeeld.

Van North Sea Port naar North Sea port: grensoverschrijdende energietransitie

Het Benelux-instrument BGTS is met succes gebruikt door zes gemeenten en twee provincies in België en Nederland om het grensoverschrijdende "North Sea Port District" Terneuzen-Gent tot stand te brengen. Een soortgelijke samenwerking zou mogelijk zijn voor de Eemshaven in Groningen, grenzend aan Duitsland. Doordat de deelnemende partijen hun ruimtelijke ordening en subsidieregelingen niet op elkaar afstemmen, kunnen de havens worden belemmerd bij het realiseren van een effectief klimaatbeleid en energietransitie. Dit dossier beoordeelt de grensbelemmeringen die kunnen ontstaan bij zowel het managen van een succesvolle energietransitie als bij vraagstukken van energiezekerheid.

Grensoverschrijdende uitwisseling van informatie bij de bestrijding van de georganiseerde criminaliteit (ex ante)

De georganiseerde misdaad stopt niet waar de grens begint. Om het probleem van de grensoverschrijdende georganiseerde criminaliteit aan te pakken, heeft de Europese Commissie twee wetgevingsvoorstellen ingediend in het kader van de strategie voor de Veiligheidsunie. Deze bestaan uit een ontwerprichtlijn en een ontwerpverordening. In dit dossier worden de mogelijke effecten van beide maatregelen op de grensoverschrijdende regio's van Nederland, Duitsland en België beoordeeld, als zij ten uitvoer worden gelegd.

Grenseffecten van het Nederlandse vuurwerkverbod (ex-ante)

Nederland heeft tijdens de jaarwisseling 2021-2022 een verbod ingesteld op de verkoop, het vervoer, het bezit buitenshuis en het afsteken van vuurwerk. Dit werd omschreven als een tijdelijke maatregel om het aantal ziekenhuisopnames tijdens de COVID-19-crisis te verminderen en zo de druk op gezondheidswerkers te verlichten. Deze maatregelen waren destijds niet van kracht in België en Duitsland, waar vuurwerk (deels) legaal bleef. In dit dossier worden de grenseffecten van het Nederlandse vuurwerkverbod geëvalueerd, aangezien er een wetsvoorstel ligt waarin wordt voorgesteld het verbod permanent te maken.

De grensoverschrijdende effecten van het Nederlandse stikstofbeleid (studentendossier)

In 2019 werd het Nederlandse stikstofbeleid door de Nederlandse Raad van State strijdig geacht met Europese regelgeving, na een eerdere prejudiciële uitspraak van het Hof van Justitie van de EU met dezelfde strekking. In reactie op deze beoordelingen heeft de Nederlandse regering een mix van maatregelen uitgerold om stikstof te reduceren. Deze variëren van het verlagen van de maximumsnelheid op snelwegen tot het instellen van subsidieregelingen voor de aanpassing van landbouwbedrijven. Omdat stikstofuitstoot over de grens heen gevolgen heeft voor natuur, gezondheid, landbouw en industrie aldaar, worden in dit dossier de grenseffecten van het Nederlandse stikstofbeleid in zijn huidige vorm beoordeeld. Het onderzoek is uitgevoerd in het kader van een PREMIUM-project door een multidisciplinair studententeam.

Is de perceptie van de grensbewoner over de "grens" veranderd sinds de COVID-19-crisis? (opiniestuk)

Tijdens de crisis van COVID-19 zijn de (fysieke) grenzen tussen de lidstaten van de EU opnieuw opgetrokken. Dit fenomeen is waarschijnlijk van invloed geweest op de perceptie die de bewoners van de grens hebben. Vooral in een grensoverschrijdende regio als de Euregio Maas-Rijn, waar een 360°-perspectief wordt bevorderd als het gaat om grensoverschrijdende samenwerking, wonen en werken, zijn diepere inzichten in dergelijke percepties van belang bij het nadenken over ideeën als Euregionale identiteit. Dit jaar zal een commentaar op deze aspecten worden gegeven als vervolg op de twee onderzoeksdossiers over de coronapandemie van 2020 en 2021. Daarnaast dient het als basis voor de ontwikkeling van een unieke gelokaliseerde barometer over identiteit, die in toekomstig onderzoek verder zal worden uitgebouwd.

Het expertisecentrum ITEM (Instituut voor transnationale en euregionale grensoverschrijdende samenwerking en mobiliteit) is actief op het gebied van de convergentie van onderzoek, advisering, kennisuitwisseling en opleidingsactiviteiten op het gebied van grensoverschrijdende mobiliteit en samenwerking.