Wanneer je door de winkelstraten van Maastricht loopt, hoor je een grote verscheidenheid aan talen. De nabijheid van de Belgische grens maakt de stad aantrekkelijk voor een Vlaams en Waals winkelpubliek.  En natuurlijk is er Maastricht University, waar studenten van heel de wereld elkaar ontmoeten.

Toch is het voor veel inwoners van Maastricht en de regio Zuid-Limburg nog niet vanzelfsprekend om een volledige opleiding in een ander land te volgen. Ook bij het zoeken naar een baan wordt de Nederlandse grens weinig overgestoken. En zelfs voor ondernemers blijkt de grens soms nog echt een obstakel te zijn.

Wormvormig aanhangsel vs. meest Europese provincie
Dit is lastig, want wie een kaart van Limburg bekijkt, ziet hoe deze provincie zit ingeklemd tussen België en Duitsland. Niet voor niets wordt Limburg soms gekscherend ‘het wormvormig aanhangsel van Nederland’ genoemd. Enkele trotse Limburgers noemen het liever ‘de meest Europese provincie van Nederland’. Maar als je kijkt naar hoe belangrijk de landsgrenzen nog zijn, kun je je afvragen in hoeverre die constatering klopt.

Het is bovendien ironisch dat in Maastricht, de geboortestad van de Europese Unie en de euro, Geert Wilders’ partij de PVV het bij de laatste Tweede Kamerverkiezingen veel beter deed in vergelijking met het landelijk gemiddelde. En bij de komende verkiezingen van 15 maart haalt deze partij, die wil dat Nederland uit de EU en de euro stapt, mogelijk nog meer stemmen.

Meer werk en een hoger loon
Toch hebben Maastricht en Limburg, als typische grensgebieden, mogelijk veel te winnen bij ‘meer Europa’. Volgens een onderzoek van het CPB zou het zelfs goed zijn voor de economie van deze regio’s om de grenzen helemaal weg te gummen. De werkeloosheid zou dan lager zijn, terwijl de lonen gemiddeld hoger zouden liggen.

Dit laten bestuurders zich geen tweede keer zeggen. Vertegenwoordigers uit allerlei lagen van de overheid hebben daarom een actieteam opgericht, dat de nadelige positie van grensregio’s in Nederland moet aanpakken. Afgelopen week boden zij een rapport aan de regering aan, waarin zij hun plannen toelichten.

Hardnekkige obstakels
Wie dit rapport leest, beseft echter dat grenzen niet zomaar verdwijnen. Bovendien zijn er grenzen in allerlei vormen en maten. Je hebt niet alleen politiek-geografische grenzen, maar ook taalgrenzen en mentale grenzen, en grenzen tussen verschillende onderwijs- en belastingsystemen. Eén van deze grenzen overwinnen blijkt vaak niet voldoende. Reden genoeg voor potentiële studenten, werknemers en ondernemers om een stap over de grens bij voorbaat uit te sluiten.

Verschillende initiatieven, waaronder de Grensinfopunten, moeten deze stap nu gemakkelijker maken. En ook de Universiteit van Maastricht is actief betrokken bij het ‘ontgrenzen’ van Limburg: het euregionale onderzoeksinstituut ITEM doet hier volop onderzoek naar kansen en belemmeringen voor grenspendelaars.

Nieuw ITEM-project: meertaligheid in de grensregio
Inmiddels staat ITEM bekend als een juridisch expertisecentrum voor vragen over grenspendelen, zoals de erkenning van diploma’s en de vraag welke wetgeving van welk land in welke situatie moet worden toegepast. Tegelijkertijd is het besef bij ITEM groot dat grenzen niet alleen juridisch van aard zijn, en dat er méér moet worden overwonnen voordat mensen de oversteek daadwerkelijk maken.

Om deze reden zet ITEM, naast de belangrijke juridische pijler, ook in op onderzoek uit andere wetenschappelijke disciplines. Het meest recente voorbeeld hiervan is een vierjarig onderzoeksproject naar meertaligheid in het Nederlands-Duitse grensgebied, waar sociolinguïst Daan Hovens sinds 1 januari mee begonnen is.

Daadwerkelijk taalgebruik op de werkvloer
De focus van Daan’s onderzoek ligt op gemengde Nederlands-Duitse werkvloeren in Limburg en het aangrenzende Noordrijn-Westfalen. Hij kijkt hierbij niet alleen naar welke taaleisen aan nieuwe werknemers worden gesteld, maar ook naar welke talen daadwerkelijk op de werkvloer worden gebruikt.  Je kunt hierbij bijvoorbeeld denken aan communicatie in het Nederlands, Duits, Engels, een Limburgs dialect of een migrantentaal, of aan een combinatie van meerdere talen.

Met behulp van dit onderzoek wil Daan kijken in hoeverre taal een obstakel is op de Nederlands-Duitse werkvloer, en hoe werknemers het beste kunnen worden voorbereid op de dagelijkse praktijk van deze werkvloer. Daan richt zich hierbij vooral op werknemers met een mbo-opleiding en op werknemers zonder diploma, en is erg geïnteresseerd in industriële en logistieke bedrijven. De reden hiervoor is dat hier de meeste grenspendelaars lijken te werken, terwijl er nog weinig onderzoek binnen deze sectoren gedaan is. En dat lijkt hard nodig, gezien de positie van het Duits als vreemde taal in Nederland al jaren onder druk staat.

Heb je vragen of tips voor Daan n.a.v. dit artikel? Mail dan naar d.hovens@maastrichtuniversity.nl