De Weg naar Maastricht
| Dit artikel werd opnieuw gepubliceerd ter gelegenheid van Sir Roger Penroses Nobelprijs voor de Natuurkunde. Het vertelt over zijn bezoek aan de Universiteit Maastricht in januari 2019. |
Wat zou je iemand vragen die, in de woorden van de organisatie, de afgelopen 70 jaar een grote rol speelde in het verhaal van de wetenschap? Precies die mogelijkheid diende zich aan voor een klein aantal bachelorstudenten. Op een winterse ochtend in januari namen zij namen deel aan een vraag-en-antwoordgesprek met Sir Roger Penrose.
Een kleine groep kijkt verwachtingsvol toe hoe Sir Roger Penrose het zich gemakkelijk maakt in één van de twee blauwe leren stoelen. UCM professor Teun Dekker, die de sessie presenteert, zit in de andere.
“We zijn hier vandaag met studenten uit verschillende studierichtingen,” richt Dekker het woord aan zijn gast. “University College Maastricht, het Maastricht Science Programme en Data Science and Knowledge Engineering. Ze hebben allen vragen voorbereid om met u te bespreken. Zelf heb ik lang nagedacht over hoe ik u voor moet stellen.” Dekker verlegt zijn aandacht naar de aanwezige studenten. “Toen dacht ik: wetenschap gaat over het oplossen van puzzels. Het gaat daarnaast over het bieden van gereedschap aan studenten en collega’s, zodat ze de vragen kunnen beantwoorden die hen dwarszitten. Professor Penrose is iemand die daar heel goed in is.”
Een tweedaags bezoek
Het vraag-en-antwoordgesprek met Sir Roger Penrose is onderdeel van zijn tweedaagse bezoek aan de Faculty of Science and Engineering. Een dag eerder bezocht hij een symposium over wis- en natuurkundig onderzoek aan de UM, en gaf hij een openbare lezing bij Studium Generale. Dat laatste trok zoveel publiek, dat mensen op trappen zaten en achterin een bomvol auditorium moesten staan. Naderhand vormden ze geduldig een rij om een handtekening of foto van de beroemde wetenschapper te bemachtigen. De beveiliging zag zich uiteindelijk genoodzaakt om iedereen naar buiten te escorteren, zodat het gebouw kon sluiten.
Het intieme evenement van vanochtend staat in schril contrast met de avond ervoor. Zo’n dertig studenten zijn aanwezig. De sessie start met de vraag of kwantummechanische systemen wel of niet door computers gesimuleerd kunnen worden. Na zo’n tien minuten discussie is professor Dekker de eerste die een grapje waagt. “Waarom zou het cool zijn om kwantummechanica te plaatsen onder algemene relativiteit? Because then you can kill two birds with Ein Stein!” [Naar het Engelse to kill two birds with one stone; twee vliegen in één klap slaan.] De toehoorders barsten in lachen uit bij het horen van de onverwachte en droge grap, Sir Roger Penrose inclusief. “Oh, die heb ik nooit eerder gehoord. Dat is een goede”, grinnikt hij. Die opmerking laat professor Dekker dan weer stralen. “Echt? Ik ben zo blij!”
Fotografie: Philip Driessen
Vragen over de wetenschap en menselijkheid
Vergis je niet: hoewel de sfeer ontspannen is, schuwt het vraag-en-antwoordgesprek de diepe vraagstukken niet. Kwantummechanica is een terugkerend thema, net als het menszijn. Kan iemands bewustzijn zodanig veranderen, dat diegene als een ander persoon gezien kan worden? Heeft de mensheid lang genoeg bestaan om natuurconstanten zoals de snelheid van het licht te meten, en te garanderen dat die inderdaad constant zijn? Wat betekent dat dan voor de natuurkunde? Het gezicht van Sir Roger Penrose licht regelmatig op met een glimlach bij het horen van wat de studenten bezighoudt.
Een aanzienlijk deel van de vragen gaat over het beoefenen van wetenschap. Sir Roger Penrose staat bekend om zijn onconventionele ideeën en het verbinden van meerdere disciplines. Dit intrigeert de aanwezige studenten duidelijk. “Hoe vindt u een manier om een nieuwe theorie helemaal vanaf nul te bedenken?”, vraagt een van hen. Het antwoord van professor Penrose is mogelijk even onorthodox als de theorieën die de vraag inspireerden. Ter illustratie vertelt hij een anekdote uit zijn tijd als PhD-student. Hij raakte verzeild in gedachten tijdens een college over superpositie. “Gelukkig raakte ik afgeleid. Doordat ik de uitleg miste, heeft het onderwerp me sindsdien niet meer losgelaten.”
Het Maastrichtse antwoord
Wanneer het over didactiek gaat, heeft een andere student nog wel een vraag. “Waarom denkt u dat verschillende disciplines zoals natuurkunde, wiskunde en filosofie allemaal apart gedoceerd worden? Naar mijn idee is het logisch om ze samen te onderwijzen, omdat de onderwerpen onderling zo sterk verbonden zijn.” Professor Penrose: “Er zijn twee antwoorden op deze vraag en die spreken elkaar tegen. Eén daarvan is: als je vooruitgang wil boeken in de wetenschap, moet je één klein onderwerp extreem goed begrijpen. Dan kan je wellicht verder gaan dan anderen op dat gebied. Aan de andere kant moet je dat deelonderwerp begrijpen in de context van natuurkunde, of wiskunde, als geheel. Concentreer je je dus op één onderwerp, of spreid je je interesses breed?”
…en dieren?
Te midden van diepgaande discussies over bewustzijn, natuurkunde en de aard van de werkelijkheid, bracht een opvallend aantal beesten lucht in het gesprek. Zo stelde professor Dekker bijvoorbeeld de vraag of Sir Roger Penrose zichzelf zag als vos (“bezig met veel kleine dingen”) of als egel (“bezig met één groot ding”) wanneer het op wetenschapsbeoefening aankwam. Professor Penrose koos uiteindelijk voor een “vos met stekels”.
Een discussie over of onze perceptie invloed heeft op wat wij denken dat natuurwetten zijn, leidde enige tijd later tot een speels zijspoor. Welke dieren nemen het over als de mens er niet meer is? Octopussen werden als goede optie gezien (“hele slimme beesten”), maar ook dolfijnen en olifanten (“hun slurf is best handig, veel beter dan dolfijnenvinnen”) passeerden de revue.
Professor Dekker heeft er zo zijn eigen gedachten over. “Het Maastrichtse antwoord is om de brede aanpak te kiezen,” zegt hij, “wanneer je kijkt naar het lesaanbod hier. Tenminste, tijdens de bachelorfase.” Sir Roger Penrose: “Ik denk dat er geen algemeen antwoord is. In mijn geval probeer ik het beide te doen. Het hangt denk ik af van wie je bent.”
Sir Roger Penrose
Het is een uitdaging om Sir Roger Penrose kort te introduceren. De Britse natuurkundige, wiskundige en wetenschapsfilosoof heeft een lange lijst prestaties op zijn naam staan. Hij deelde de Wolf Prize in Physics bijvoorbeeld met professor Stephen Hawking, voor hun werk aan de algemene relativiteitstheorie en de natuurkunde van zwarte gaten.
Zijn invloed is ook te vinden in kunst: zogenaamde Penrose-driehoeken, Penrose-trappen en Penrose-tegels spelen een prominente rol in het werk van kunstenaars als M.C. Escher. Sir Roger Penrose schreef bovendien een aantal populair-wetenschappelijke boeken.
Onder de indruk (maar wel bij de feiten blijven)
De brede en interdisciplinaire insteek van de UM kwam in ieder geval duidelijk naar voren tijdens het vraag-en-antwoordgesprek. Gevraagd naar zijn ervaringen met de UM-studenten, zei Sir Roger Penrose: “Ik was erg onder de indruk van ze.” Hij bleef echter trouw aan een van de centrale thema’s van de discussie, namelijk hoe belangrijk het is om de realiteit te beschrijven, en voegde er onmiddellijk aan toe: “Nou, van de studenten waar ik mee gepraat heb. De studenten die ik niet heb ontmoet, daar weet ik natuurlijk niks van!”
The Road to Reality
De Weg naar de WerkelijkheidSir Roger Penroses bezoek aan Maastricht was onderdeel van een langer bezoek aan Nederland, ter viering van de Nederlandse vertaling van zijn boek The Road to Reality (De Weg naar de Werkelijkheid). Dr. Ronald Westra (DKE) draagt bij aan de flaptekst van de Nederlandse editie van het boek. “In De weg naar de werkelijkheid neemt Sir Roger Penrose ons mee op een boeiende speurtocht naar de ultieme wetmatigheden van de realiteit”, schrijft hij. Ter gelegenheid van het bezoek is ook een Nederlandstalige podcast met Dr. Westra verschenen over onder andere natuurkundig onderzoek aan de UM. |
Lees ook
-
Zelfstandig besluiten nemen bij vergelijkbare situaties doen computers al volop. Maar kunnen zij ook kennis toepassen op nieuwe feiten? Mark Winands, de kersverse hoogleraar Machine Reasoning bij het Department of Advanced Computing Sciences (DACS), ontwikkelt rationeel handelende computerprogramma...
-
Zou het milieu erbij gebaat zijn als we plastic vervangen door papier of glas? Nee, is het verrassende antwoord van Kim Ragaert, hoogleraar Circular Plastics. Zij pleit voor een alternatieve aanpak, gericht op meer bewustwording en kennis op het gebied van recycling.
-
Tachtig jaar geleden opende DSM in Geleen zijn centrale laboratorium voor fundamenteel onderzoek. Nu is het oude lab onderdeel van Brightlands Chemelot Campus. Komend najaar wordt met het Festival Feel the Chemistry uitgebreid stilgestaan bij tachtig jaar innovatie én vooruitgekeken naar de toekomst...
